Κυριακή 6 Δεκεμβρίου 2015

Το βασίλειο των μανιταριών κινδυνεύει από τον άνθρωπο

https://dialogos.com.cy/blog/to-vasilio-ton-manitarion-kindinevi-apo-ton-anthropo/
«…Διότι πρέπει να έχει
ο στρατιώτης το τσιγάρο του,
το μικρό παιδί την κούνια του
κι ο ποιητής τα μανιτάρια του»
Νίκος Εγγονόπουλος, «Πρωινό τραγούδι»
MANITARIA (2)
Του Σπύρου Σωτηρίου
«Η φύση δεν παραβαίνει ποτέ τους δικούς της κανόνες», είχε πει ο Πάμπλο Πικάσο… Ο άνθρωπος όμως παραβαίνει τους κανόνες της φύσης προκαλώντας αλυσιδωτά προβλήματα στο οικοσύστημα που τον βοηθά να αναπνεύσει, να τραφεί, να ζήσει.
Αυτή την περίοδο στην Κύπρο ξεκίνησε η συλλογή άγριων μανιταριών που αποτελούν ένα υψηλής γαστρονομικής αξίας έδεσμα στον τόπο μας. Η διαδικασία περισυλλογής, το ξέπλυμα, το καθάρισμα, το μαγείρεμα, το σερβίρισμα των μανιταριών αποτελούν ιεροτελεστία για τους μερακλήδες.
Δυστυχώς όμως τα τελευταία χρόνια η μανιταροσυλλογή στην κυπριακή φύση έγινε ανεξέλεγκτη για εμπορικούς λόγους. Τα κοκκινομανίταρα που αποτελούν το πιο γνωστό φαγώσιμο μανιτάρι της κυπριακής φύσης πωλούνται από 20 μέχρι και 30 ευρώ το κιλό. Στην οικονομική κρίση που διανύουμε η υψηλή τιμή πώλησης αποτελεί κίνητρο για τους μανιταροσυλλέκτες, πολλοί εκ των οποίων πλέον δεν αρκούνται στο να μαζέψουν μερικά μανιτάρια για τη δική τους απόλαυση, αλλά προχωρούν σε μαζική και απρόσεκτη συλλογή για να έχουν ένα έξτρα εισόδημα. Η ανεξέλεγκτη όμως συλλογή μανιταριών προκαλεί τεράστια προβλήματα στο οικοσύστημα.
Παρόλο που ψηφίστηκε νομοθεσία για προστασία του οικοσυστήματος, εντούτοις αυτή δεν εφαρμόζεται.
MANITARIA (3)
Χιλιάδες είδη μανιταριών… ελάχιστες μελέτες
Μπορεί στην Κύπρο να έχουμε πολλούς μανιταροσυλλέκτες και η κατανάλωση μανιταριών να φτάνει σε πολύ υψηλά επίπεδα, εντούτοις η μελέτη βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα και επαφίεται σε εθελοντές φυσιολάτρες που μελετούν τα μανιτάρια στον ελεύθερό τους χρόνο. Ενας από αυτούς είναι ο ανεξάρτητος ερευνητής και πρόεδρος του Μυκητολογικού Συνδέσμου, Μιχάλης Λοϊζίδης.
Ο κ. Λοϊζίδης σημειώνει ότι τα τελευταία δέκα χρόνια ξεκίνησαν να γίνονται μελέτες για τα μανιτάρια στην Κύπρο και υπάρχουν αρκετές δημοσιεύσεις με καταγραφές για καινούρια είδη μανιταριών.
Ο συνολικός αριθμός των ειδών μανιταριών στην Κύπρο εκτιμάται μεταξύ πέντε και επτά χιλιάδων.
Ωστόσο μέχρι σήμερα καταγράφηκαν πολύ λιγότερα.
Οπως αναφέρει ο κ. Λοϊζίδης, δεν ενδιαφέρθηκε κανένας για να γίνει αυτή η δουλειά. Το Τμήμα Δασών έχει καταγραμμένα μόνο μερικά από τα πολλά είδη μανιταριών στον τόπο μας.
Δυστυχώς ο Μυκητολογικός Σύνδεσμος δεν έχει τους πόρους για να επιχορηγήσει τέτοιες μελέτες.
MANITARIA (3)
Lactarius Deliciosus, το υπερτιμημένο κοκκινομανίταρο
Σύμφωνα με τα στοιχεία που περισυνέλεξε από την κυπριακή φύση τα τελευταία χρόνια και τις καταγραφές, ο κ. Λοϊζίδης αναφέρει ότι τα φαγώσιμα είδη μανιταριών είναι περισσότερα από 100.
Το πιο γνωστό άγριο φαγώσιμο μανιτάρι στην Κύπρο είναι το κοκκινομανίταρο (Lactarius Deliciosus) και τα συγγενικά του είδη.
Παλαιότερα υπήρξαν δημοσιεύσεις ότι στην Κύπρο βρέθηκαν τα δυσεύρετα μανιτάρια τρούφας, ωστόσο όπως εξηγεί ο κ. Λοϊζίδης δεν είχαν βρεθεί τα δύο πιο γνωστά και πανάκριβα είδη τρούφας (άσπρη και μαύρη). Εχουν βρεθεί δύο άλλα είδη, τα οποία έχουν μεν γαστρονομική και εμπορική αξία, αλλά βρέθηκαν σε πολύ μικρές ποσότητες και μεμονωμένα.
Ο κ. Λοϊζίδης θεωρεί υπερβολική την τιμή που πωλούνται τα κοκκινομανίταρα σημειώνοντας πως σε άλλες χώρες τα Lactarius Deliciosus δεν θεωρούνται “πρωτοκλασάτα” μανιτάρια. Ωστόσο είναι θέμα παράδοσης. Παραδοσιακά στην Κύπρο ξέρουμε τρία-τέσσερα είδη που συλλέγουμε και από αυτά το κοκκινομανίταρο θεωρείται το καλύτερο. Από κει και πέρα περί ορέξεως ουδείς λόγος!
Μανιτάρι από τον τόπο σου κι ας είναι τοξικό;
Δυστυχώς στην Κύπρο, όπως συμβαίνει και σε άλλους τομείς, υπάρχουν σοβαρά προβλήματα που αφορούν την κρατική ανεπάρκεια.
Το πρώτο που αφορά και τη δημόσια υγεία είναι ότι δεν υπάρχει κανένας έλεγχος των μανιταριών που διοχετεύονται (λαθραία στην ουσία) στην αγορά. Κανένας δεν ελέγχει αν υπάρχουν τοξικά μανιτάρια ανάμεσα στα βρώσιμα. Δεν περνούν από κανέναν έλεγχο από κάποιον ειδικό ή αρμόδια υπηρεσία.
Υπάρχουν βρώσιμα είδη μανιταριών που μοιάζουν πάρα πολύ με κάποια τοξικά. Κάποιο έμπειρο μάτι μπορεί να τα ξεχωρίσει, αλλά κανένας δεν μπορεί να εγγυηθεί οτιδήποτε. Στο παρελθόν μάλιστα υπήρξαν πολλά περιστατικά δηλητηριάσεων, ακόμα και θανάτων λόγω της βρώσης τοξικών μανιταριών.
MANITARIA (4)
Μόνο με αναγνώριση του είδους τα βρώσιμα
Δεν υπάρχει κανένας κανόνας διάκρισης των τοξικών και των βρώσιμων μανιταριών. Πρέπει να αναγνωριστεί το είδος με την επιστημονική του ονομασία. Ο συλλέκτης πρέπει να είναι σε θέση να το αναγνωρίσει.
Υπάρχουν πολλοί μύθοι για δήθεν αναγνώριση των τοξικών μανιταριών π.χ. όταν είναι πικρά, όταν έχουν φανταχτερά χρώματα, όταν ζεσταθούν και μαυρίσουν τα σκεύη. Αυτά δεν ισχύουν. Μόνο με αναγνώριση του είδους μπορεί κάποιος να γνωρίζει αν είναι βρώσιμο ένα μανιτάρι.
Σημαντικά για το οικοσύστημα τα μανιτάρια
Οι μύκητες κατατάσσονται εδώ και καιρό σε ξεχωριστό “βασίλειο” από τα φυτά και τα ζώα διότι είναι εντελώς διαφορετική η συμπεριφορά τους. Είναι ετερότροφοι οργανισμοί, δεν παράγουν χλωροφύλλη όπως τα φυτά για να παράγουν ενέργεια μόνα τους, άρα πρέπει να παίρνουν από αλλού τις θρεπτικές τους ουσίες.
Τα περισσότερα μανιτάρια είναι σαπροτροφικά, δηλαδή τρέφονται με σάπια οργανική ύλη και την ανακυκλώνουν. Μέσα από αυτή τη διαδικασία τα μανιτάρια είναι ο μεγαλύτερος ανακυκλωτής στον πλανήτη. Βοηθούν με αυτό τον τρόπο στη διάσπαση της νεκρής ύλης για να ξαναχρησιμοποιηθεί από άλλους οργανισμούς.
Αλλη ομάδα μανιταριών είναι τα μυκορριζικά, αυτά που συμβιώνουν με διαφόρους οργανισμούς όπως τα δέντρα. Ο τρόπος που συμβιώνουν είναι η ένωση του ριζικού συστήματος των δέντρων με το μύκητα και ανταλλάσσουν ουσίες. Αυτό καθιστά το μανιτάρι πολύ σημαντικό για τα δέντρα διότι με αυτό τον τρόπο παίρνει και το δέντρο ουσίες από το μύκητα, όπως φωσφόρο που δεν μπορεί να πάρει εύκολα από τη φύση. Παράλληλα πολλαπλασιάζεται το ριζικό του σύστημα και η απορροφητικότητά του σε νερό.
Αρα καταστρέφοντας το υπέδαφος όπου αναπαράγονται τα μανιτάρια που αποτελούν μέρος ενός αλυσιδωτού και περίπλοκου οικοσυστήματος καταστρέφουμε τα δέντρα και άλλους οργανισμούς.
Υπάρχει νόμος, αλλά δεν εφαρμόζεται
Από το 2011 υπάρχει νομοθεσία που απαγορεύει ρητά τη χρήση γεωργικών εργαλείων. Είναι το άρθρο 33 του Περί Δασών Νόμου, το οποίο προβλέπει ένα χρόνο φυλάκιση και/ή μέχρι 5.000 ευρώ πρόστιμο.
Ωστόσο, πρόσφατα οι εκπρόσωποι του Υπουργείου Γεωργίας παραδέχθηκαν στη Βουλή ότι από τον καιρό που ψηφίστηκε η νομοθεσία δεν καταγγέλθηκε ούτε ένα άτομο, δεν εκδόθηκε ούτε ένα πρόστιμο!
Στην ουσία η νομοθεσία υπάρχει, αλλά δεν εφαρμόζεται.
Μεγάλη οικολογική καταστροφή
Στις περισσότερες περιοχές κυκλοφορούν συλλέκτες μανιταριών με γεωργικά εργαλεία προκαλώντας μεγάλες καταστροφές στο οικοσύστημα.
Γίνονται καταστροφές σε μονοπάτια της φύσης, σε περιοχές Natura κ.λπ.
Εξαφανίζονται είδη. Υπάρχουν είδη μανιταριών που εξαφανίζονται από αυτή την καταστροφή.
Στην Κύπρο λόγω της χαμηλής υγρασίας και της υψηλής θερμοκρασίας τα περισσότερα είδη δεν αναδύονται πλήρως στην επιφάνεια. Συνήθως είναι σκεπασμένα από φύλλα. Οταν κάποιος είναι προσεκτικός και έχει υπομονή να παρατηρήσει, τα βρίσκει. Ο λόγος που παίρνουν γεωργικά εργαλεία είναι η γρήγορη μαζική συλλογή καταστρέφοντας οτιδήποτε υπάρχει κάτω από τα φύλλα.
Για παράδειγμα στο χώμα βρίσκονται χιλιάδες μικροοργανισμοί.
Το μικκύλιο που ενώνει το ριζικό σύστημα των δέντρων με το μανιτάρι (τον καρπό) καταστρέφεται, όπως και τα καρποσώματα που αδυνατούν να ρίξουν σπόρια και να αναπαραχθούν.
Μαζέψτε μανιτάρια με προσοχή
Το μόνο που χρειάζεται ένας συλλέκτης μανιταριών είναι ένα μαχαιράκι. Εκεί που υπάρχει μανιτάρι φαίνεται διότι ανασηκώνει τη φυλλάδα. Πρέπει να ανοίξει προσεχτικά τη φυλλάδα και να δει εάν το μανιτάρι είναι από τα είδη που συλλέγονται για φαγητό. Αν δεν είναι βρώσιμο να το αφήσει και εάν είναι να το ξεριζώσει ή να το κόψει προσεκτικά και να επανατοποθετήσει το υπόστρωμα για να κλείσει η τρύπα, ούτως ώστε να μην αποξηραίνεται η περιοχή. Ο φυλλοτάπητας λειτουργεί ως μόνωση και διατηρεί την υγρασία.

Τρίτη 1 Δεκεμβρίου 2015

Lactarius

Το γένος Lactarius

http://www.agriamanitaria.grΤο γένος Lactarius

Το γένος περιλαμβάνει κυρίως εδώδιμα νόστιμα μανιτάρια. Όλα σχεδόν τα μανιτάρια του είδους τρώγονται. Αποφεύγουμε τα είδη που παράγουν άσπρο γάλα και είναι καυτερά.
Δεν υπάρχει κανένα θανάσιμα δηλητηριώδες είδος, μόνο κάποια τοξικά που προκαλούν γαστρεντερικές διαταραχές.
Όλα τα τοξικά του γένους έχουν πολύ καυτερή σάρκα, αν και υπάρχουν και εδώδιμα τα οποία είναι καυτερά και είναι περιζήτητα σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας.
Χαρακτηριστικά.
Το μέγεθος του καπέλου είναι από αρκετά μικρό έως πολύ μεγάλο 3-30 εκατοστά, συνήθως όμως έχει μέτριες διαστάσεις.
Το σχήμα του είναι αρχικά ημισφαιρικό, κυρτό και αργότερα επίπεδο ή σχεδόν επίπεδο και τελικά χωνιόμορφο.
Τα ελάσματα είναι εφαπτόμενα ή κατερχόμενα, έχουν κηρώδες και ελαστική υφή.
Το πόδι είναι κεντρικό, κοντόχοντρο, δεν είναι ινώδες, σπάει σαν κιμωλία και δεν έχουν δακτύλιο ή βόλβα.
Η σάρκα τους είναι σπειρωτή και γι αυτό σπάει σαν κιμωλία, ποτέ ινώδες, κομματιάζεται εύκολα και έχει χρώμα λευκό, λευκό-κρεμ.
Η γεύση είναι ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό για την αποφυγή ειδών με τοξικότητα. Δοκιμάζουμε πάντα μια μικρή ποσότητα από το καπέλο και μετά τη φτύνουμε, ΠΡΟΣΟΧΗ αυτή η δοκιμή γίνεται μονό όταν είμαστε απόλυτα σίγουροι ότι ανήκουν σε αυτό το είδος.
Αν κοπούν ή κτυπηθούν από τη πληγή τρέχει γαλακτερό υγρό διαφόρων χρωμάτων. Το χρώμα, η ποσότητα του υγρού και η γεύση αποτελούν σημαντικά κριτήρια για τη διάκριση των ειδών.
Το χρώμα του υγρού μπορεί να είναι λευκό, κίτρινο, πορτοκαλί ή κόκκινο.
Συλλογή.
Τα περισσότερα είδη του γένους συλλέγονται άφοβα και από έναν αρχάριο, χωρίς να υπάρχει κίνδυνος να μπερδευτούν με κάποιο θανατηφόρο. Ο γενικός κανόνας για το γένος είναι ότι όσα παράγουν γαλακτώδες υγρό πορτοκαλί, κόκκινο, καροτί είναι φαγώσιμα.
Συλλέγουμε το εξαιρετικά νόστιμο Lactarius sanguifluus ή Γεματάς, Κρασουλίτης, Κοκκινίτης, είναι από τα πιο νόστιμα μανιτάρια του γένους και παράγει βαθυκόκκινο γαλακτώδες υγρό, το βρίσκουμε σε δάση διαφορών ειδών πεύκης.
Το εξαιρετικά νόστιμο Lactarius deliciosus ή Λακτάριος ο νόστιμος, Κουμαρίτης, Καρότο, Αγκισαρίτης, Κοκκινομανίταρο, Μάριλια ή Κουμαρομανίτης που παράγει καροτί γαλακτώδες υγρό το συναντάμε σε πευκοδάση, είναι θερμόφιλο και αρκετά διαδεδομένο είδος.

Lactarius sanguifluus

lactarius sanguifluus 3648 810.810

Lactarius deliciosus

Lactarius deliciosus 800 810.810
Και το νόστιμο Lactarius salmonicolor ή Λακτάριος ο σολομόχρωμος, Γαλακτίτης ή Ελατίσιο που παράγει πορτοκαλί γαλακτώδες υγρό, καρποφορεί κατά μεγάλες ομάδες, το φθινόπωρο σε δάση ελάτης.
Επίσης σε κάποιες περιοχές συλλέγονται μανιωδώς λόγω της μεγάλης συχνότητας καρποφορίας και της πιπεράτης γεύσης το νόστιμο με λευκοκρέμ καπέλο Lactarius piperatus ή Λακτάριους ο πιπεράτος ή Πιπερίτης, που παράγει καυτερό λευκό γαλακτώδες υγρό, που το βρίσκουμε καλοκαίρι και φθινόπωρο, κατά ομάδες, σε δάση κωνοφόρων και πλατύφυλλων συνήθως κάτω από οξιές.το οποίο όμως μπορεί να μπερδευτεί με το μη εδώδιμο λόγω της στυφής γεύσης Lactarius controversus.

Lactarius salmonicolor

Lactarius salmonicolor 5

Lactarius piperatus

Lactarius piperatus 1

Προσοχή χρειάζεται στα δύο τοξικά είδη

Με το σπάνιο μανιτάρι στην χώρα μας Lactarius torminosus το οποίο αν κοπεί ή πιεσθεί παράγει ένα καυτερό λευκό γαλακτώδες υγρό και καρποφορεί μοναχικά ή κατά ομάδες, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, σε μικτά δάση σημύδας, σε άκρες δρόμων και σε ανοικτούς χώρους με γρασίδι κυρίως σε όξινα εδάφη και
Με το Lactarius chrysorrheus το οποίο αν κοπεί ή πιεσθεί παράγει ένα καυτερό γαλακτώδες λευκό υγρό, που κιτρινίζει μετά από λίγα λεπτά, είναι διαδεδομένο στη χώρα μας, καρποφορεί καλοκαίρι, φθινόπωρο και αρχές χειμώνα, σε δάση κυρίως πλατύφυλλων και σπάνια σε δάση κωνοφόρων.
Μαγείρεμα.
Είναι ένα νόστιμο μανιτάρι η σάρκα είναι παχιά και σκληρή, έχουν γλυκιά και λίγο πιπεράτη γεύση και ευχάριστη φρουτώδες οσμή.
Τρώγονται τηγανιτά με αλεύρι ολικής άλεσης, γιαχνί και σούπα. Για ποιο υγιεινά στο φούρνο με λάδι, ρίγανη, λεμόνι και σκόρδο.
Επίσης σε συνταγές με ριζότο, με λαζάνια, σε πιάτα με κοτόπουλο, με χοιρινό, φρικασέ, σε τάρτες ή πίτες. Με τα υγρά που βγάζει στο τηγάνισμα φτιάχνουμε νοστιμότατη σάλτσα χωρίς την προσθήκη επιπλέον υλικών.
Συντήρηση.
Είναι από τα άγρια μανιτάρια αντέχουν στο ψυγείο για αρκετές μέρες. Αν δεν έχουν σκουλήκια και 2 εβδομάδες. Συντηρούνται στο ξύδι, στο λάδι και στην άλμη. Επεξεργαζόμαστε μόνο τα υγιές μανιτάρια που δεν έχουν προσβληθεί από σκουλήκια.
Δεν καταψύχονται.
PHOTO
Ζαρκάδας Ε.
Μπαξές Ν.