Η βία στην πυρηνική διπλωματία

Με αφορμή το Ιράν: Η βία στην πυρηνική διπλωματία

Της Μαρίας Αρβανίτη Σωτηροπούλου *

Η Βία σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ήταν κόρη του τιτάνα Πάλλαντα και της ωκεανίδας Στυγός και αδέλφια της ήταν το Κράτος, ο Ζήλος και η Νίκη. Θεοποιήθηκε ταυτιζόμενη με την Ανάγκη, ερείπια του ναού της υπάρχουν ακόμη στον Ακροκόρινθο και αναμφισβήτητα αποτελεί κινητήριο μοχλό της Ιστορίας. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο ο Θεμιστοκλής ζητούσε χρήματα από τους Ανδρίους διότι έφερε μαζί του δυο μεγάλες θεότητες, την Πειθώ και τη Βία. Ο Μαρξ την θεωρεί μαία της κοινωνικής δικαιοσύνης ενώ στον αντίποδα οι Τολστόι και Γκάντι υποστήριξαν χωρίς επιτυχία την αρνητική εκδοχή της. Οι διεθνείς σχέσεις εξακολουθούν να βασίζονται στη βία όπως ορίζεται στο Θουκυδίδη ότι «το επιχείρημα του δικαίου έχει αξία όπου υπάρχει ίση δύναμη για την επιβολή του».

       Αν και επίσημα ο Β παγκόσμιος πόλεμος τελείωσε στις 9 Μαίου του 1945 η πυρηνική εποχή ξεκίνησε τον Αύγουστο του ιδίου έτους, με τα ολοκαυτώματα της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι. Αρκετοί αμερικανοί ακόμη και σήμερα υποστηρίζουν την απόφαση της χρήσης πυρηνικών κατά της Ιαπωνίας,  ισχυριζόμενοι ότι επιτάχυνε το τέλος του μονομερούς πια πολέμου, ενώ η πλειοψηφία των αναλυτών τεκμηριώνουν ότι η χρήση των δυο διαφορετικού τύπου ατομικών βομβών είχαν  σαν στόχο την άσκηση ψυχολογικής βίας κατά της τότε συμμάχου  άλλης αναγεννώμενης υπερδύναμης. Αντίθετα από όσα διακήρυτταν ουτοπιστές ειρηνιστές επιστήμονες, όπως ο Αϊνστάιν,  η τραγική επίδειξη του νέου υπερόπλου όχι μόνο δεν πτόησε το αντίπαλον δέος, αλλά η Σοβιετική Ένωση βιάστηκε να προχωρήσει στον ανταγωνισμό, οδηγώντας την ανθρωπότητα στην ισορροπία του τρόμου.

Πρώτη δοκιμή πυρηνικού όπλου έγινε στο Νέο Μεξικό στις 14-7-1945. Μετά τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι οι ΗΠΑ ήταν κυρίαρχοι του παιχνιδιού  κατέχοντας μέχρι το 1950 πάνω από 100 πυρηνικά και των δυο τύπων. Η ΕΣΣΔ μπήκε στο παιχνίδι στις 29-8-1949 με την πρώτη της πυρηνική δοκιμή. Το 1952 οι ΗΠΑ προχωρούν στην πρώτη θερμοπυρηνική δοκιμή, ακολουθούν οι σοβιετικοί το 1953, αλλά με μικρότερης ισχύος βόμβα, καταφέρνοντας το 1955 να φθάσουν τις ΗΠΑ σε δύναμη πυρός. Από την αρχή οι ΗΠΑ είχαν το συντριπτικό πλεονέκτημα της μεταφοράς των πυραύλων με επαρκή αεροπορική δύναμη και τις αμερικανικές βάσεις σε χώρες συμμάχους να κυκλώνουν τους σοβιετικούς. Στην Ελλάδα όλες οι κυβερνήσεις υποστήριζαν ότι στις αμερικανικές βάσεις της Ν. Μάκρης δεν υπήρχαν πυρηνικά και οι έλληνες πολίτες απορούσαν γιατί ο άξεστος Χρουτσώφ απειλούσε ότι δεν θα λυπηθεί την Ακρόπολη.

Εκείνη την εποχή (1954-1957) στην αμερικανική διπλωματία ίσχυε το πυρηνικό δόγμα των «μαζικών αντιποίνων» (Ντάλες Αιζενχάουερ) σύμφωνα με το οποίο οι ΗΠΑ απειλούσαν με χρήση πυρηνικών οποιονδήποτε επιχειρούσε να εκμεταλλευθεί τοπικό ή περιφερειακό πλεονέκτημα. Έτσι η ΕΣΣΡ αναγκάζεται να προηγηθεί στην ανάπτυξη βαλιστικών πυραύλων και την κατάκτηση του διαστήματος και το επιτυγχάνει εντυπωσιακά εκτοξεύοντας τους πρώτους δορυφόρους και τον πρώτο άνθρωπο στο διάστημα. Τρομοκρατημένοι οι αμερικανοί που για πρώτη φορά βλέπουν τις πόλεις τους να αποτελούν πυρηνικό στόχο απαντούν εξ ίσου θεαματικά με την αποστολή ανθρώπων στο φεγγάρι και την τελική τους επικράτηση στη διαστημική τεχνολογία.  Όλοι εκστασιαζόμαστε μπροστά στα βήματα του ανθρώπου στο διάστημα παραβλέποντας το γεγονός ότι όλα γινόντουσαν και εξακολουθούν να γίνονται με στρατιωτική σκοπιμότητα. Τα οφέλη που σήμερα βιώνουμε στις επικοινωνίες και το Ιντερνετ  αποτελούν απλώς παρενέργειες πολεμικών παιχνιδιών - όπως ο «πόλεμος των άστρων» -  για να δικαιωθούν ξανά οι αρχαίοι μας πρόγονοι που ισχυριζόντουσαν ότι ο πόλεμος είναι πατήρ των πάντων.

Ο Σπούτνικ στάθηκε για τις ΗΠΑ το τέλος της πολιτικής «μαζικών αντιποίνων» για να περάσουμε το 1962 επί Κένεντι στην πυρηνική εποχή της «ευέλικτης ανταπόδοσης» αφού ήταν η χρονιά όπου οι δυο υπερδυνάμεις ισορρόπησαν πυρηνικά. Αυτό δεν στάθηκε αρκετό, αφού ΗΠΑ και ΕΣΣΔ εξακολούθησαν να παράγουν μαζικά νέα πυρηνικά που μπορούσαν να καταστρέψουν πολλές φορές ολόκληρο τον πλανήτη.

Στο μεταξύ και άλλες χώρες μπήκαν στην κούρσα, έτσι που μέχρι του 1988 έξι κράτη είχαν κάνει επίσημα πυρηνικές δοκιμές, άλλα ετοιμαζόντουσαν και άλλα, όπως το Ισραήλ, αποκτούσαν πυρηνικά από την πίσω  πόρτα. Μπροστά στο αδιέξοδο και με την πίεση των ειρηνιστικών κινημάτων ξεκίνησαν ήδη από το 1963 οι πρώτες αντιπυρηνικές συμφωνίες που συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Η κατοχή πυρηνικών εκφράζει την υπέρτατη επιθετικότητα. Οι δηλώσεις υπέρ της ειρήνης όσων κατέχουν πυρηνικά είναι υποκριτικές και αντιφατικές. Άλλη ύπουλη μορφή βίας είναι οι επιπτώσεις των πυρηνικών στο περιβάλλον, οι οποίες υποτιμώνται. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου και η τρύπα του Όζοντος εμφανίζονται ως οι μοναδικοί ένοχοι για τις ορατές πια αλλαγές στις κλιματολογικές συνθήκες. Όμως η ανθρώπινη δραστηριότητα επιδρά στο περιβάλλον με πολλούς τρόπους και δυστυχώς η πυρηνική εποχή έχει χαράξει ανεξίτηλα αυτό τον πλανήτη.

Για την Ιατρική θύματα της πυρηνικής βόμβας  δεν είναι μόνο οι νεκροί των πυρηνικών βομβών ή ατυχημάτων. Σε 1.200.000 ανθρώπους υπολογίζονται τα θύματα της πυρηνικής εποχής, αν αθροισθούν οι συνέπειες από 

500 εκατομμύρια αποβολές.

5 εκατομμύρια θανάτους νεογέννητων,

376 εκατομμύρια καρκίνους,

235 εκατομμύρια γενετικές βλάβες,

587 εκατομμύρια τερατογενέσεις,

5 εκατομμύρια διανοητικές καθυστερήσεις.

Αν το πυρηνικό πρόβλημα είναι κυρίως ηθικό -όπως έγραφαν οι Ράσελ Αϊνστάιν στο Μανιφέστο τους -   φαίνεται ότι κατά τα χρόνια που διανύουμε το αντιπυρηνικό κίνημα απέτυχε παταγωδώς να εφαρμόσει την ηθική του. Η κουλτούρα της βίας φαίνεται ότι έχει εμπεδωθεί σε όλα τα επίπεδα, ο Μακαρθισμός επέστρεψε στυγνότερος και εξαπλώθηκε σε όλη τη γη. Άλλαξε μόνο το όνομα του εχθρού. Δεν είναι πια οι ναζί ή οι σοβιετικοί, αλλά οι νεφελώδεις βολικοί τρομοκράτες, που σχηματοποιούνται κατά τα συμφέροντα της μόνης υπερδύναμης. Ποιος να πίστευε τότε, που αγωνιζόμαστε μέσα από τόσες δυσκολίες να περάσουν επιτέλους από τον ΟΗΕ όλες οι αντιπυρηνικές συμφωνίες ότι αυτές ακριβώς θα γινόντουσαν το πρόσχημα για την καταστροφή του Ιράκ από τους παράνομους χωροφύλακες του πλανήτη. Σήμερα η ίδια ακριβώς πολιτική εφαρμόζεται και στην περίπτωση του Ιράν, ενώ το Ισραήλ αρνείται να υπακούσει στις ίδιες με το Ιράν διεθνείς υποχρεώσεις. Η παραδοχή της CIA (με την αναγκαστική δημοσιοποίηση παλιών αρχείων) όχι μόνο για την ύπαρξη πυρηνικού οπλοστασίου στο Ισραήλ από το 1974, αλλά και για την εκχώρηση πυρηνικής τεχνογνωσίας σε χώρες όπως το Ιράν δείχνει την ξεδιαντροπιά των κυβερνήσεων που μέχρι χθες πεισματικά διέψευδαν την ύπαρξη πυρηνικών στην περιοχή τους και καταδίκαζαν τον Ισραηλινό επιστήμονα  Βανούνου και όποιον υποστήριζε την αλήθεια.

Όταν το 1985 η IPPNW - Εταιρεία στην οποία ανήκουμε -  τιμήθηκε με Νόμπελ Ειρήνης , ο βασικός στόχος ήταν η μείωση του πυρηνικού υπερεξοπλισμού. Σήμερα δεν κινδυνεύουμε πια από την ολοκληρωτική καταστροφή του πλανήτη, όπως την εποχή του Ψυχρού πολέμου, αφού πράγματι καταφέραμε να πείσουμε τις υπερδυνάμεις να μειώσουν την ισχύ των πυρηνικών τους οπλοστασίων. Η ισορροπία του τρόμου κατέρρευσε πριν από το ναυάγιο της σοβιετικής αυτοκρατορίας. Οι ΗΠΑ βάλθηκαν να δασκαλεύουν άλλους να μη κατασκευάσουν νέα πυρηνικά την ώρα που οι ίδιες κατασκεύαζαν τη νέα μίνι γενιά τους. Για να ξεπουλήσουν τα ξοφλημένα όπλα τους μετέτρεψαν πυρηνικές κεφαλές σε συμβατικές για να διαλύσουν τη Γιουγκοσλαβία. Αξιοποίησαν δημιουργικά τα πυρηνικά απόβλητα των εργοστασίων τους κατασκευάζοντας όπλα Απεμπλουτισμένου Ουρανίου. Τώρα απειλούν πότε τη Β. Κορέα και πότε το Ιράν ή τη Συρία επειδή κατασκευάζουν λένε πυρηνικά εργοστάσια, αν και στις ίδιες τις Συμφωνίες που επικαλούνται, αναφέρεται σαφώς ότι οι χώρες που κατέχουν πυρηνική τεχνογνωσία δεσμεύονται να βοηθήσουν τους μη έχοντες, αν θέλουν να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες. Όσο και αν εμείς πιστεύουμε ότι τα εργοστάσια είναι το πρώτο βήμα για την κατασκευή πυρηνικών όπλων (και έχει αποδειχθεί στις περιπτώσεις Ινδίας - Πακιστάν) σύμφωνα με τις Συμφωνίες, που εκείνοι υπέγραψαν η πυρηνική ενέργεια θεωρείται θεμιτή, καθαρή και εξαγώγιμη. Γι αυτό και μόλις οι ταραξίες όπως η Β. Κορέα συμφωνήσουν ν’ αγοράσουν από αυτούς, η πολιτική των ΗΠΑ τους διαγράφει από τη λίστα των κακών του πλανήτη.

H διογκούμενη πετρελαϊκή κρίση και οι ακόρεστες ενεργειοβόρες ανάγκες του «αναπτυγμένου» και «αναπτυσσόμενου» κόσμου οδήγησαν, όπως είχαμε προβλέψει από καιρό, στην άμβλυνση της συλλογικής μνήμης από τις συνέπειες του Τσέρνομπιλ και την αρχικά διαφήμιση και τελικά ξεδιάντροπη εφαρμογή σχεδίων επαναφοράς της πυρηνικής ενέργειας στην πρώτη γραμμή των εναλλακτικών λύσεων για το ενεργειακό. Τα πυρηνικά έφθασαν να προπαγανδίζονται σαν η μόνη διέξοδος για την κλιματική αλλαγή και στην Ευρωπαϊκή Ένωση επίσημα αντιμετωπίζονται σαν καλή λύση για το φαινόμενο του θερμοκηπίου.  Και τότε ήλθε η Φουκουσίμα ν’ ανατρέψει ξανά τις ισορροπίες. Είναι θλιβερό να βλέπουμε σήμερα στην Ιαπωνία να επαναλαμβάνεται το σκηνικό συγκάλυψης και υποβάθμισης των συνεπειών που είχε παρατηρηθεί και από τις αμερικανικές δυνάμεις κατοχής μετά τις πρώτες πυρηνικές βόμβες.

Δυστυχώς ο Αϊνστάιν φαίνεται ότι δε θα επαληθευθεί. Ο επόμενος πόλεμος - μετά τον πυρηνικό - δεν θα είναι με τα ρόπαλα. Το σκηνικό άλλαξε. Η τεχνολογία θριαμβεύει. Πριν ξεκινήσει η τελευταία παράνομη επίθεση Μπους κατά του Ιράκ είχαμε καταγγείλει ότι ήδη πειραματίζονται με όπλα ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας με συνέπειες στο κλίμα και το περιβάλλον παρόμοιες με αυτές που ήδη βιώνουμε.

 Η πυρηνική τεχνολογία, εξακολουθούν να λένε, ότι τιθασεύτηκε και θεωρείται πια ανεκτός κίνδυνος για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη. Αρκεί να κλείνουμε τα μάτια. Όταν βέβαια πειραματίζονται πάνω στις κλιματικές αλλαγές, γιατί να ενδιαφερθούν για τους καρκίνους και τις τερατογενέσεις από τη ραδιενέργεια που απλώθηκαν στον πλανήτη; Μικρά πυρηνικά όπλα, μεγάλα πυρηνικά εργοστάσια. Αυτό είναι το τοπίο που ονειρεύονται οι παντοδύναμες αγορές και στηρίζει ακόμη και τώρα η κυβέρνηση Ομπάμα και όποιος δεν το βλέπει εθελοτυφλεί. Οι πάμπλουτοι αυξάνουν λίγο σε αριθμό και πολύ σε πλούτο, όσο η φτώχεια εξαπλώνεται. Καθένας τους κατέχει πλούτο περισσότερο απ’ όσο συνολικά οι περισσότερες χώρες της Αφρικής, για τους κατοίκους των οποίων είναι αδιάφορο το αν θα πεθάνουν από AIDS, την πείνα ή τα πυρηνικά. Κατά τα άλλα υπάρχει οικονομική κρίση στον κόσμο των προνομιούχων.

Αυτή τη στιγμή παίζουμε με τα γονίδιά μας τόσο με τα μεταλλαγμένα στο εργαστήριο, όσο και σπείροντας - ανοιχτά πια -  πυρηνικικές εγκαταστάσεις σε  παγκόσμια κλίμακα. Ελπίζουμε μετά το ανθεκτικό στην ελονοσία κουνούπι να κατασκευάσουμε μιαν ανθρωπότητα ανθεκτική στη ραδιενέργεια; Ξεχνάμε ότι το ανθρώπινο είδος είναι εξ ίσου αναλώσιμο με αυτό  των δεινοσαύρων, Οι ειδικοί λένε ότι σε αντίθεση με τον χόμο σάπιενς, ο άνθρωπος του Νεάτερνταλ δεν απέκτησε ποτέ απογόνους λόγω γενετικής αδυναμίας. Σήμερα το «ηθικό πρόβλημα» των πυρηνικών από απλός εκβιασμός του αντιπάλου έγινε ένα στοίχημα που βάλαμε με το θεό, μια ύβρις με την αρχαιοελληνική έννοια. Ξεχνάμε φαίνεται ότι, αν και έχει αποδειχθεί ότι ο Θεός πράγματι παίζει ζάρια με τη δημιουργία, είναι σαφές πως πάντα εκείνος θα κερδίζει. Όταν τελικά χάσουμε την παρτίδα, η ανθρωπότητα ίσως δεν θα υπάρχει πια. Αλλά όπως έλεγε και ο Αϊνστάιν «Η μοίρα του κόσμου θα είναι αυτή που αξίζει στον κόσμο». Και ο κόσμος είναι πλατύτερος από τον άνθρωπο.

*Η Μαρία Σωτηροπούλου Αρβανίτη είναι ιατρός, συγγραφέας και Πρόεδρος  της «Πανελλήνιας Ιατρικής Εταιρείας κατά της πυρηνικής και βιοχημικής απειλής»