Τα μανιτάρια των Πιερίων (Μέρος α΄) (Από τον Μιχάλη Πολίτη)Τα μανιτάρια των Πιερίων απο

John Karagkiozis

Amanita caesarea

Όταν έλαβα μια πρόσκληση του οικοτουριστικού γραφείου Ακαλανθίς (www.akalanthis.gr) για συμμετοχή σε εκδρομή στα ορεινά Πιέρια, δέχτηκα με χαρά έχοντας κατά νου να φωτογραφήσω τα άγρια κυκλάμινα και τα κολχικά που φυτρώνουν άφθονα εκεί αυτήν την περίοδο.

Κατά την διάρκεια της πεζοπορίας μας όμως ανάμεσα στα ορειβατικά μονοπάτια άλλαξα γρήγορα γνώμη καθώς μου ήταν αδύνατο να μείνω ασυγκίνητος από τον πλούτο της μυκοχλωρίδας της περιοχής.

Πράγματι αυτήν την εποχή του χρόνου, αρχές φθινοπώρου, και με τις πρώτες βροχές κάνουν την εμφάνισή τους τα αγαπημένα παιδιά των δασών, τα καταφύγια των ξωτικών αλλά και οι μεζέδες των καλοφαγάδων, τα μανιτάρια.

Agaricus spp.

Τα μανιτάρια των Πιερίων, συνθέτουν μια απ' τις πιο ενδιαφέρουσες ενότητες της βιοποικιλότητας της περιοχής καθώς εμφανίζονται σε εκατοντάδες είδη. 

Ξεκινώντας κανείς από τις όχθες του Αλιάκμονα και ανηφορίζοντας σε ένα τοπίο με φανταστικές εναλλαγές από θαμνότοπους, λιβάδια και βοσκοτόπια και φτάνοντας σε εναλλασσόμενα δάση καστανιάς, δρυός, οξιάς, πεύκης και ελάτης, θα συναντήσει όλους εκείνους τους ιδανικούς βιότοπους που φιλοξενούν τουλάχιστο μερικές εκατοντάδες είδη μανιταριών τα οποία ωστόσο δεν έχουν καταγραφεί.

Macrolepiota procera

Οι κάτοικοι βέβαια των ορεινών οικισμών της περιοχής γνωρίζουν αρκετά από αυτά και είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τα είδη που τρώγονται καθώς συμπληρώνουν μ' αυτά το καθημερινό τους διαιτολόγιο. 

Ας μην ξεχνάμε ότι τα μανιτάρια είναι γνωστά από την αρχαιότητα και θεωρούνται παραδοσιακό έδεσμα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, έπαιξαν μάλιστα σωτήριο ρόλο σε δύσκολους καιρούς φτώχειας και ανέχειας εξασφαλίζοντας τροφή στους ανθρώπους όταν δεν υπήρχαν άλλες δυνατότητες.

Lycoperdon perlatum

Εμπειρικά μπορεί να χωρίσει κανείς τα μανιτάρια σε δύο κατηγορίες, τα λειβαδικά και τα δασόβια. Μπορεί επίσης γενικεύοντας, να τα χωρίσει σε ανοιξιάτικα και φθινοπωρινά. 

Αν και θα προσπαθήσω να αναφέρω μερικές πληροφορίες για όλα τα είδη, ανεξάρτητα με την περιοχή και την εποχή καρποφορίας τους, ωστόσο το φωτογραφικό υλικό αυτού του αφιερώματος προέρχεται από συγκεκριμένη περιοχή κατά την διάρκεια της περιήγησής μας σε δρυοδάσος στα πλαίσια της εκδρομής. 

Υπενθυμίζω ότι η εκδρομή έγινε στα μέσα Σεπτεμβρίου, και οι φωτογραφίες αφορούν φθινοπωρινά μανιτάρια.

Bjerkandera adusta

Τα πιο κοινά μανιτάρια ανήκουν στο γένος Agaricus και είδη τους μπορεί να βρει εύκολα κανείς σε λιβάδια την άνοιξη αλλά και το φθινόπωρο σε περιοχές βοσκοτόπων. Είναι τα λεγόμενα προβατίσια με το λευκό καπελάκι. Το γένος περιλαμβάνει και μερικά δασόβια είδη.
Τα περισσότερα Agaricus τρώγονται όπως το Agaricus campestriss που είναι και καλλιεργούμενο είδος, το Agaricus pampeanus και το Agaricus macrosporus.
 

Coprinus comatus

Ωστόσο στα δρυοδάση κυριαρχούν εκπρόσωποι του γένους Lactarius με χαρακτηριστικότερο το είδος το Macrolepiota procera το ελαφίσιο ή ζαρκαδίσιο σύμφωνα με την λαϊκή ονομασία. 

Αυτά τα μανιτάρια είναι εντυπωσιακά σε μέγεθος και είναι φαγώσιμα. Είναι νόστιμα χωρίς να θεωρούνται όμως πρώτης ποιότητας. 

Με αυτήν την άποψη όμως διαφωνούν τα κατσίκια της περιοχής που δεν χάνουν ευκαιρία να τα καταβροχθίσουν όπου τα βρουν. 

Boletus aereus

Οι Βολίτες είναι ένα άλλο γένος φαγώσιμων και μη μανιταριών που υπάρχει στα Πιέρια. Τα είδη Boletus aereus, Boletus quercicola και Boletus reticulatus είναι εκλεκτοί μεζέδες. Βρίσκονται συνήθως κάτω απ' τις οξιές και έχουν καφετιά καπελάκια.

Να μην παραλείψουμε και τους θρυλικούς Αμανίτες. Τα κόκκινα μανιτάρια Amanita caesarea, ένα νοστιμότατο είδος. 

Φυσικά δεν πρέπει να το συγχέει κανείς με το περιβόητο τρελομανίταρο Amanita mouscaria.

Lactarius spp.

Στην ίδια ζώνη συναντάμε Κοπρίνους Coprinus comatus, Λυκοπορδές Lycoperdon perlatum, είδη του γένους Russulla και του γένους Lactarius.

Στα πευκοδάση τον πρώτο λόγο έχουν τα είδη του γένους Suillus, τα Πευκίσια Suillus granulatus και Suillus luteus που είναι φαγώσιμα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα μανιτάρια που αναπτύσσονται πάνω σε κορμούς δέντρων όπως είναι οι Πλευρωτοί Pleurotus ostreatus και η σπάνια Βοϊδόγλωσσα Fistulina hepatica. 

Calocybe gambosa

Πολλά από αυτά τρώγονται και άλλα όπως οι ίσκες χρησίμευαν σαν καύσιμη ύλη. Στη διαδρομή μας δεν εντοπίσαμε δυστυχώς τέτοια είδη. Εντοπίσαμε ωστόσο μερικά είδη φελωδών μανιταριών μη φαγώσιμων. 

Όπως επίσης συναντήσαμε και πολλές μινιατούρες που θα κέντριζαν το ενδιαφέρον κάθε φανατικού φυσιολάτρη. 

Δεκάδες είδη που ανήκουν στα γένη Cortinarius, Lactarius, Russulla, Mycena, Collybia, Marasmius, Tricholoma, Coprinus, Psathyrella, Conocybe, Entoloma, Pluteus, Hygrocybe, Xerocomus κ.λ.π. βρίσκονται σκορπισμένα ανάμεσα στα ξερά φύλλα, κοντά σε πέτρες και σε σάπιους κορμούς. 

Pholiota spp.

Και σίγουρα κάπου υπομονετικά μας περιμένουν να τα ανακαλύψουμε φαγώσιμα είδη των γενών Ramaria και Cantharellus. 

Όπως και οι δηλητηριώδεις και θανατηφόροι αμανίτες Amanita muscaria, Amanita phalloides, Amanita verna και Amanita pantherina, το βρωμομάνταρο Phallus impudicus και άλλα επικίνδυνα αλλά πανέμορφα στην όψη είδη.

 

Polyporus versicolor

Βεβαίως εκατοντάδες άλλα είδη βρίσκονται κρυμμένα στα μαγευτικά Πιέρια και ήταν αδύνατο να τα ψάξουμε και να τα περιγράψουμε όλα στην διάρκεια μια εκδρομής που δεν ξεκίνησε μάλιστα μ' αυτόν τον σκοπό.

Είναι εκπληκτικό όταν σε μια μικρή σχετικά διαδρομή βρήκαμε τόσα δείγματα σχεδόν μπροστά στα μάτια μας. Αυτό τουλάχιστο δίνει αφορμή σε 

μένα προσωπικά να επαναλάβω την επίσκεψή μου στα ορεινά Πιέρια πιο οργανωμένος αυτήν τη φορά.

Russula aurata

Το βουνό των Πιερίδων Μουσών με την οργιώδη βλάστηση και τις πολλές συγκινήσεις αποτελεί πρόκληση για κάθε φυσιολάτρη. 

Ελπίζω το μικρό αυτό αφιέρωμα να σας βοηθήσει να γνωρίσετε τους κρυμμένους θησαυρούς των Πιερίων και υπόσχομαι να συνεχιστεί ώστε να έχουμε μια αντιπροσωπευτικότερη και περιεκτικότερη καταγραφή των μανιταριών της περιοχής.

 

Τα μανιτάρια των Πιερίων (Μέρος β΄) (Από τον Μιχάλη Πολίτη)

Lactarius spp.

Αν και δεν πέρασε πολύς καιρός από την προηγούμενη επίσκεψή μου στους μανιταρότοπους των Πιερίων δεν έχασα την ευκαιρία να επισκεφτώ και πάλι το πανέμορφο αυτό βουνό για συνεχίσω την μικρή αυτή έρευνα σχετικά με την μυκοχλωρίδα της περιοχής. 

Με την βοήθεια και πάλι του οικοτουριστικού γραφείου Ακαλανθίς (www.akalanthis.gr) οργανώσαμε μια μικρή ερευνητική ομάδα και ξεκινήσαμε για τα ορεινά Πιέρια αδημονώντας να συναντήσουμε τους μυστικούς κατοίκους του δάσους.

Psathyrella spp.

Πριν σας περιγράψω ποια είδη ανακαλύψαμε σ' αυτήν την εξερεύνηση και απαριθμήσω μερικά είδη που δεν ανακαλύψαμε αλλά γνωρίζουμε ότι υπάρχουν εκεί θα ήθελα να κάνω μια παρένθεση.

Με την αύξηση του οικοτουρισμού πολλές "ξεχασμένες" περιοχές της Ελλάδας απόκτησαν ξαφνικά ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το ευρύ κοινό. Για εμάς τους φυσιολάτρες που τυχαίνει να έχουμε το επιστημονικό υπόβαθρο ώστε να βλέπουμε την επαφή μας με την φύση κάπως πιο εξειδικευμένα, υπάρχει πάντα ένα δίλημμα. Αν θα πρέπει δίνουμε στοιχεία και πληροφορίες σε ένα αδηφάγο μεν για πληροφόρηση αλλά χωρίς ανεπτυγμένη οικολογική συνείδηση κοινό ή να κρατάμε τα αποτελέσματα των ερευνών μας μέσα στα στεγανά επιστημονικών κύκλων, προστατεύοντας κατά κάποιο τρόπο την φύση από αλόγιστες ανθρώπινες παρεμβάσεις.

Tricholoma spp

Η προσωπική μου άποψη είναι ξεκάθαρη. Θεωρώ απαράδεκτο για μια χώρα με τέτοια ιστορία και με τέτοιο φυσικό πλούτο σαν τη δική μας να μην έχει αξιοποιήσει πλήρως αυτήν την κληρονομιά. Και όταν λέω αξιοποιήσει εννοώ να την προβάλει με τρόπο ώστε να γνωρίσουν οι κάτοικοι αυτής της χώρας περισσότερα στοιχεία για την φυσική ιστορία της πατρίδας τους αλλά και οι ξένοι να έχουν έναν επιπλέον λόγο να την θαυμάζουν και να την επισκέπτονται. Ταυτόχρονα όμως χρειάζεται και περιβαλλοντική αγωγή ώστε να μπορούμε να διατηρούμε και να προστατεύουμε την πολύτιμη αυτή κληρονομιά. 

Tricholoma spp

Η μικρή μας αυτή έρευνα λοιπόν δεν έχει σκοπό να προκαλέσει το ενδιαφέρον αδίστακτων εμπόρων και εκμεταλλευτών της μυκοχλωρίδας ούτε να προξενήσει την περιέργεια ασυνείδητων τουριστών που εισβάλουν στα δάση για να μιμηθούν τον Ταρζάν και τον Ιντιάνα Τζόουνς. Απλά πιστεύω ότι βάζουμε ένα μικρό λιθαράκι κι εμείς στην ανάδειξη του φυσικού μας πλούτου δίνοντας μερικές εκλαϊκευμένες πληροφορίες σχετικά με τα μανιτάρια των Πιερίων στους πραγματικούς φυσιολάτρες, αλλά και σε όλους αυτούς που γοητεύονται από τον μαγικό κόσμο των μανιταριών και ψάχνουν αφορμή για να τον γνωρίσουν.

Lycoperdon pyriforme

Αυτή τη φορά η περιοχή που θα εξερευνούσαμε θα ήταν ένα δάσος Οξιάς σε υψόμετρο χιλίων μέτρων. Ο καιρός ήταν συννεφιασμένος και σίγουρα θα έβρεχε σε λίγο, ωστόσο αποφασίσαμε να κάνουμε την εξερεύνηση που είχαμε προγραμματίσει.
Με την είσοδό μας στο δάσος συναντήσαμε και τα πρώτα δείγματα μανιταριών. Lycoperdon pyriforme, οι γνωστές αλεποπορδές, ένα είδος πολύ κοινό που βρίσκεται όχι μόνο στα δάση αλλά και στα λιβάδια. Οι αλεποπορδές τρώγονται μόνο όταν είναι ακόμα τρυφερές και λευκές.

Lactarius deliciosus

Εντύπωση μας έκαναν διάφοροι αντιπρόσωποι του γένους Lactarius που βρέθηκαν σκορπισμένοι σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους. Οι λακτάριοι είναι γνωστοί και σαν πευκομανίταρα ωστόσο δεν θα πρέπει να συγχέονται με είδη του γένους Suillus που είναι γνωστά σαν πευκομανίταρα επίσης. Τα περισσότερα είδη λακτάριων τρώγονται αν και δεν είναι ιδιαίτερα νόστιμα εκτός ίσως από τον Lactarius deliciosus και έχουν μάλλον δυσάρεστη μυρωδιά. Κοινό χαρακτηριστικό τους γνώρισμα είναι ένα γαλακτώδες υγρό που βγαίνει από τις σάρκες τους όταν κοπούν. Αν και θεωρούνται κυρίως μανιτάρια που ζουν στα πευκοδάση εμείς τα βρήκαμε κάτω από οξιές και τα φωτογραφήσαμε.

Lactarius zonarius

Την φωτογράφηση ανέλαβε, όπως και την προηγούμενη φορά, ο Γιώργος Σιδηρόπουλος του οικοτουριστικού γραφείου Ακαλανθίς.
Ο κύριος Σιδηρόπουλος ασχολείται εδώ και χρόνια ερασιτεχνικά με την φωτογραφία και πιστεύουμε ότι το φωτογραφικό αποτέλεσμα της εξερεύνησής μας είναι πολύ καλό.
Στο μεταξύ οι πρώτες ψιχάλες μας προειδοποίησαν ότι η εξερεύνηση μας θα είχε γρήγορο τέλος και δεν θα μπορούσαμε να μπούμε βαθιά στο δάσος. 

Galerina marginata

Παρ' όλα αυτά μπορώ να πω ότι σταθήκαμε τυχεροί γιατί σύντομα ανακαλύψαμε μερικούς χαρακτηριστικούς εκπροσώπους δηλητηριωδών μανιταριών και η καταγραφή μας πήρε άλλη τροπή.
Το είδος galerina marginata είναι ένα μανιτάρι καστανο- κοκκινωπό, σχετικά μικρό σε μέγεθος σπάνιο σχετικά στη χώρα μας. Το κομψό αυτό μανιταράκι είναι ένα από τα πιο δηλητηριώδη είδη και η κατανάλωσή του μπορεί να προκαλέσει τον θάνατο. 
Ευτυχώς όπως προανέφερα είναι σπάνιο και μικρό και έτσι δύσκολα μπαίνει στο μάτι των αδαών επίδοξων μανιταροκυνηγών.

Hebeloma crustuliniformae

Ένα άλλο δηλητηριώδες είδος το Hebeloma crustuliniformae φαίνεται πως έχει έντονη παρουσία στην περιοχή. Το μανιτάρι αυτό στο εξωτερικό το λένε και δηλητηριώδη πίτα λόγω της μορφής του που μοιάζει χαρακτηριστικά με προζύμι πίτας.
Δυστυχώς δεν μπόρεσα να μάθω κάποιο τοπικό τοπωνύμιο γιατί απ' ότι φαίνεται οι κάτοικοι των γύρω οικισμών προτιμούν να βαφτίζουν μόνο τα φαγώσιμα είδη. Τέτοιες λαϊκές τοπικές ονομασίες θα σας παρουσιάσω σε άλλο μέρος του αφιερώματος. 

Russula spp.

Η πανταχού παρούσα Clitocybe phyllophila συμπλήρωσε την παρέα των δηλητηριωδών μανιταριών της περιοχής. Αρκετές παραλλαγές του γένους Tricholoma βρέθηκαν επίσης. Αν και ορισμένα είδη του γένους θεωρούνται φαγώσιμα και νόστιμα στην χώρα μας δεν είναι από τα είδη που συλλέγονται. Εντυπωσιακή είναι η χρωματική αρμονία ορισμένων ειδών με το περιβάλλον καθώς ξεχωρίζουν δύσκολα ανάμεσα στα κλαδιά και τα φύλλα. Εντυπωσιακή επίσης είναι η επιφανειακή ομοιότητα μεταξύ ειδών που ανήκουν σε διαφορετικά γένη. Σε κάνει να αναρωτιέσαι αν πρόκειται για σύμπτωση ή για ένα παραπλανητικό καμουφλάζ.

Tricholoma fulvum

Στο μεταξύ έχει αρχίσει να βρέχει δυνατά. Η συνέχεια της εξερεύνησης ματαιώνεται. Όχι όμως οριστικά. Αυτός ο αναζωογονητικός περίπατος μέσα στο δάσος αλλά και το διασκεδαστικό φωτογραφικό κυνήγι δεν αφήνει κανένα μέλος της ομάδας μας ασυγκίνητο. Έτσι δίνουμε πάλι ραντεβού για την επόμενη εβδομάδα ελπίζοντας με την βοήθεια του καιρού να βρούμε περισσότερα είδη μανιταριών. Πραγματικά δεν χορταίνουμε να τα θαυμάζουμε κι ας ξέρουμε ότι θα ξανάρθουμε σύντομα. Και αν σκεφτεί κανείς ότι δεν προλάβαμε καλά καλά να μπούμε στο δάσος, το επόμενο μέρος του αφιερώματός μας σίγουρα θα είναι πολύ πιο ενδιαφέρον.

Phylloporus pelletieri

Μέσα από τζάμια του αυτοκινήτου καθώς παίρνουμε τον κατήφορο προλαβαίνω να αντικρίσω καμαρωτούς κοπρίνους (Coprinus comatus) στις παρυφές του δρόμου και ρουσσούλες (Russula virescens) ανάμεσα στα χόρτα. Και τα δύο είναι φαγώσιμα είδη. Μια τελευταία βιαστική στάση για φωτογραφίες καθώς η βροχή συνεχίζεται. Σκέφτομαι ότι μια εβδομάδα περνάει γρήγορα. Σε αναμονή λοιπόν.

Τα μανιτάρια των Πιερίων (Μέρος γ΄) (Από τον Μιχάλη Πολίτη) 

Lycoperdon spp.

Στα μέσα του Οκτώβρη και με πολύ καλές καιρικές συνθήκες ξεκινήσαμε με την ομάδα του οικοτουριστικού γραφείου Ακαλανθίς (www.akalanthis.gr) για τα ορεινά Πιέρια, με σκοπό να συνεχίσουμε την μικρή καταγραφή των μανιταριών της περιοχής που είχαμε ξεκινήσει από τον Σεπτέμβρη. 
Αυτήν την φορά η έρευνα μας έγινε σε μεικτό δάσος πεύκης και οξιάς με εντυπωσιακά και πάλι αποτελέσματα. Βλέπετε τα μαγευτικά δάση των Πιερίων θα λέγε κανείς πως βάλθηκαν να μας τρελάνουν αποκαλύπτοντάς μας λίγο λίγο τους κρυμμένους θησαυρούς τους.

Coprinus comatus

Αφού φτάσαμε με τα αυτοκίνητα σε ένα ξέφωτο σε υψόμετρο περίπου 1000 μέτρων σταματήσαμε για να συνεχίσουμε από τις παρυφές του δάσους, το συναρπαστικό μας "κυνήγι". Τα μανιτάρια θαρρείς πως μας περίμεναν και ξεπρόβαλαν γοητευτικά από τα πρώτα κιόλας βήματά μας. 
Διάφοροι εκπρόσωποι των γενών Lycoperdon και Coprinus συνωστίζονταν γύρω από σάπιους κορμούς και ανάμεσα στα ξερόκλαδα. Ανηφορίσαμε μερικά βήματα όταν σταμάτησα να περιεργαστώ μερικές ρουσούλες. 

Clitocybe geotropa

Το μάτι μου έπεσε γρήγορα σε μερικά μανιτάρια του είδους Clitocybe geotropa, ενός φαγώσιμου και πολύ νόστιμου μανιταριού σε σύγκριση με άλλα μανιτάρια του γένους Clitocybe που είναι μάλιστα εξαιρετικά δηλητηριώδη. Καθώς φώναξα τον φωτογράφο της παρέας να τα αποθανατίσει είδα μια έκφραση απορίας στο πρόσωπό του και τότε συνειδητοποίησα ότι οι κλιτοκύβες με είχαν περικυκλώσει! Βρισκόμουν στην μέση ενός κύκλου διαμέτρου τεσσάρων περίπου μέτρων που σχηματίζονταν από μανιτάρια. Οι κύκλοι αυτοί είναι συχνό φαινόμενο στα δάση και πραγματικά εντυπωσιακοί σαν θέαμα. Η λαϊκή παράδοση της χώρας μας ονομάζει αυτό το φαινόμενο διαβολόδρομο ή δαχτυλίδι της μάγισσας. Δαχτυλίδι της μάγισσας ή δαχτυλίδι της νεράιδας το ονομάζουν και στο εξωτερικό θέλοντας να αποδώσουν στο περίεργο αυτό φαινόμενο μαγικές και παραμυθένιες ιδιότητες.

Collybia maculata

Στην πραγματικότητα αυτό το φαινόμενο έχει την εξήγησή του στην ακτινωτή ανάπτυξη ορισμένων ειδών μανιταριών που ονομάζονται κυκλότροπα.
Οι υφές αυτών των μανιταριών ξεκινώντας από τον φυτρωμένο σπόρο ανπτύσσονται ακτινωτά μέχρι να βρουν γόνιμο έδαφος για να φυτρώσουν τα νεαρά μυκήλια. Έτσι δημιουργούν έναν κύκλο που μεγαλώνει σε διάμετρο κάθε χρόνο αφού το υπόστρωμα στο εσωτερικό του έχει εξαντληθεί, κάνοντας έτσι το μυκήλιο να αναπτύσσεται μόνο προς τα έξω.

Stropharia aeruginosa

Και πάνω που έλεγα ότι αυτά τα φαινόμενα δεν είναι μαγικά αλλά φυσιολογικά, θύμωσαν τα ξωτικά του δάσους για την ασέβεια μου και βάλθηκαν να με διαψεύσουν.
Έτσι κατέβασαν το ουράνιο τόξο και το σκόρπισαν μέσα στο δάσος. Γέμισε χρώματα ο τόπος μπροστά στα πόδια μου. Κόκκινα, κίτρινα, πράσινα, μωβ, πολύχρωμα μανιτάρια ξεφύτρωναν το ένα πλάι στο άλλο σε έναν χρωματιστό χορό βγαλμένο από τα παραμύθια. 
Θέαμα μοναδικό που δεν περιγράφεται με λόγια.

Cortinarius cinnamomeus

Ξεκινήσαμε αμέσως την φωτογράφιση και τον διαχωρισμό των ειδών. Ίσως το ότι βρισκόμασταν σε μεικτό δάσος να συντελούσε σ' αυτό το παράξενο πάντρεμα διαφορετικών ειδών μανιταριών τόσο κοντά το ένα με το άλλο που θα νόμιζε κανείς ότι τα τοποθέτησε εκεί κάποιος μυκητολόγος σκηνοθέτης. 
Ελκυστικές ρουσούλες δίπλα σε δηλητηριώδεις κορτινάριους και συμπαθητικά τριχόλωμα μαζί με επικίνδυνους αμανίτες. Τι να πρωτοθαυμάσεις, τι να πρωτοεξετάσεις, τι να πρωτοφωτογραφίσεις!

Entoloma spp.

Αυτή η τεράστια ποικιλία ειδών μπερδεύει συχνά τους ερασιτέχνες συλλέκτες φαγώσιμων μανιταριών ώστε να παρουσιάζονται κρούσματα δηλητηριάσεων κάθε χρόνο. Βέβαια στα Πιέρια αυτό το φαινόμενο δεν είναι συχνό σε ότι αφορά τους ντόπιους κατοίκους που παρά τον μυκητολογικό πλούτο της περιοχής περιορίζονται στη συλλογή 5-6 ειδών γνωστών σ' αυτούς αποφεύγοντας έτσι τις περιπέτειες. Ίσως σήμερα να μην έλεγαν όχι στους λαχταριστούς κανθαρέλους, τα γνωστά νεραντζάκια ή μπορβίτσες κατά την τοπική διάλεκτο.
Βέβαια τα χρωματιστά μανιτάρια είναι πιο εύκολα αναγνωρίσιμα, αυτό όμως δεν αποτελεί κανόνα. Μάλιστα πολλές φορές παρατηρείται το φαινόμενο, το ίδιο είδος μανιταριού να έχει διαφορετική απόχρωση ανάλογα προσαρμοσμένη με το περιβάλλον του βιότοπου που βρίσκεται.  

Cortinarius amoenolens

Έτσι είδαμε δείγματα του γένους Cortinarius να μοιάζουν καταπληκτικά με την πρώτη ματιά με μανιτάρια του γένους Suillus και μάλιστα κάτω από πεύκα που είναι ο χαρακτηριστικός βιότοπος των ειδών του γένους Suillus.
Εντύπωση μου έκανε το σκούρο μουσταρδί χρώμα τους που φαίνεται ότι προτιμούν να το παίρνουν τα πευκομανίταρα. 
Μια μενεξεδιά καλοκύβη πρόσθεσε τον δικό της τόνο στο χρωματικό αυτό παζλ συμπληρώνοντας έτσι την φωτογραφική μας συλλογή. 

Armillaria mellea

Κατηφορίζοντας ένα μονοπάτι για να επιστρέψουμε στο σημείο εκκίνησης συναντήσαμε πολλά ξυλώδη παρασιτικά μανιτάρια πάνω σε σάπιους ή κομμένους κορμούς και σε κουφάλες δέντρων.
Επίσης αποικίες μικροσκοπικών μανιταριών του γένους Mycena και αποικίες μανιταριών του παρασιτικού είδους Armillaria Mellea. Το είδος αυτό αναπτύσσεται παρασιτικά κατά ομάδες στις ρίζες των δέντρων. Το μανιτάρι αυτό τρώγεται αλλά μόνο μαγειρεμένο και βρασμένο και αφού απομακρυνθεί το νερό του. 

Amanita citrina

Συναντήσαμε κι άλλα τέτοια μανιτάρια δηλαδή μανιτάρια που τρώγονται άλλα δεν είναι προτεινόμενα για διάφορους λόγους. Τριχόλωμα, αμανίτες, κολλυμπία, υγρόφορους κλπ.
Ο αμανίτης ο κίτρινος (Amanita citrina) για παράδειγμα εκτός του ότι δεν έχει σπουδαία γεύση μπορεί να μπερδευτεί με τον αμανίτη τον φαλλοειδή (Amanita phalloides) που είναι θανάσιμα δηλητηριώδης. Φυσικά το καθένα από αυτά άξιζε της προσοχής μας έχοντας τα δικά του χαρακτηριστικά που το τοποθετούσαν σαν ένα ακόμη δείγμα της πλούσιας μυκοχλωρίδας των Πιερίων.

Hygrophorus eburneus

Και το να απολαμβάνει κανείς μόνο οπτικά αυτές τις μυστηριώδεις παρουσίες του δάσους είναι από μόνο του μια δυνατή εμπειρία.
 Εξάλλου αυτό το αφιέρωμα δεν έγινε με σκοπό να παρουσιάσει μόνο φαγώσιμα μανιτάρια ούτε βέβαια μπορεί να καλύψει με κάθε λεπτομέρεια, πληροφορίες για όλα τα είδη που υπάρχουν στην περιοχή. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε πολύ χρόνο και σε βάθος έρευνα, πράγμα που σίγουρα θα άξιζε τον κόπο αλλά και που δεν μπορεί να μονοπωλήσει την ύλη ενός website με πιο γενικό περιεχόμενο. 

Collybia dryophila

Έτσι θα παρακαλέσω τους φίλους που ζητούν περισσότερες πληροφορίες για μανιτάρια, να κατανοήσουν ότι το αφιέρωμά μας αφορά μόνο τα μανιτάρια των Πιερίων και σας υπόσχομαι να συνεχιστεί όσο οι διάφορες συνθήκες μας το επιτρέπουν.
Προς το παρόν κρατήστε την όρεξη σας για το τέταρτο μέρος του αφιερώματος που θα το παρουσιάσουμε πολύ σύντομα και που σας επιφυλάσσει μερικές εκπλήξεις.

Τα μανιτάρια των Πιερίων (Μέρος δ΄) (Από τον Μιχάλη Πολίτη) 

Agaricus arvensis

Αρχές Νοέμβρη και με καιρικές συνθήκες εξαιρετικές για τέτοια εποχή, αποφασίσαμε να κάνουμε την τελευταία μας εξόρμηση για μανιτάρια. 
Έτσι με την ακούραστη ομάδα του οικοτουριστικού γραφείου Ακαλανθίς (www.akalanthis.gr) σκαρφαλώσαμε για άλλη μια φορά στα Ημαθιώτικα Πιέρια. 
Όπως αποδείχθηκε το βουνό έχει πολλούς ακόμη κρυμμένους θησαυρούς που τους ξεπροβάλει σταδιακά εντείνοντας έτσι τις εξερευνητικές μας ορέξεις.

Mycena vulgaris

Τώρα θα εξερευνούσαμε μια περιοχή σε υψόμετρο 900 μέτρων με μικτό δάσος και κυρίαρχο δέντρο τις βελανιδιές. Ακολουθώντας ένα δασικό δρόμο με το αυτοκίνητο ξεκινήσαμε με προορισμό την περιοχή που είχαμε προκαθορίσει. Πριν καλά καλά φτάσουμε πήραμε μια γεύση για το τι θα επακολουθούσε. Καθόμουν στην θέση του συνοδηγού και προσπαθούσα να εντοπίσω φευγαλέα πίσω απ' το τζάμι μεγάλα ελαφομανίταρα που ξεπρόβαλαν στις παρυφές του αραιού δάσους. Ο οδηγός μας έδειχνε να απορεί με την ικανότητά μου να διακρίνω τα μανιτάρια εν κινήσει όταν μετά από λίγα λεπτά φώναξε. "Νάτο, νάτο είναι ένα τεράστιο μανιτάρι!". 

Ischnoderma benzoinum

Είχαμε περάσει την περιοχή με τα ελαφομανίταρα και στο μέρος που βρισκόμασταν μου φάνηκε εντελώς απίθανο να βρούμε μανιτάρια. Ωστόσο κάναμε μια σύντομη στάση για καλό και για κακό.
Και να που ο οδηγός μας είχε δίκιο! Ένα τεράστιο μανιτάρι δέσποζε μοναχικό σε ένα μικρό διάκενο ανάμεσα στα δέντρα. Ήταν το μοναδικό μανιτάρι που υπήρχε σ' εκείνο το σημείο. Ένας χαρακτηριστικός αντιπρόσωπος του γένος agaricus το περίφημο αλογομανίταρο agaricus arvensis. Ένα μανιτάρι φαγώσιμο και πολύ νόστιμο.

Hypholoma fasciculare

Αφού ανακηρύξαμε τον οδηγό μας ειδικό ανιχνευτή μανιταριών συνεχίσαμε με το αυτοκίνητο ώσπου φτάσαμε στο σημείο απ' όπου θ' αρχίζαμε την πεζοπορία. Ως συνήθως τα πρώτα μανιτάρια που βρήκαμε ήταν πάνω σε κομμένους κορμούς στην είσοδο του δάσους και γύρω από αυτούς. Μικροσκοπικές μυκήνες (mycena vulgaris) αλλά και ξυλώδεις μύκητες του είδους γανόδερμα (ganoderma applanatum) περιτριγυρισμένα από μανιτάρια του είδους hypholoma fasciculare. Και τα τρία αυτά είδη δεν τρώγονται. Αξίζουν όμως να τα παρατηρήσουμε και να θαυμάσουμε την αρμονική τους συμβίωση όπως και την εκπληκτική τους ικανότητα να μετατρέπουν τους παλιούς και σάπιους κορμούς σε βιότοπο.

Macrolepiota procera

Προχωρήσαμε μέσα στο δάσος με τις βελανιδιές σε ένα καταπληκτικό τοπίο από πεσμένα φύλλα και φθινοπωρινά χρώματα.
Σύντομα ανακαλύψαμε μανιτάρια και μάλιστα από το από τα πιο φαγώσιμα είδη. Αρκετά ελαφομανίταρα (Macrolepiota procera) που απ' ότι φαίνεται το μανιτάρι αυτό είναι διασκορπισμένο σε όλα τα Ημαθιώτικα Πιέρια αφού το συναντήσαμε σε διαφορετικές περιοχές και υψόμετρα. Είναι μάλιστα ο αγαπημένος μεζές των τοπικών συλλεκτών.

Agaricus sylvicola

Βρήκαμε επίσης μανιτάρια του γένους agaricus και συγκεκριμένα του είδους agaricus sylvicola. Τα μανιτάρια αυτά είναι λευκά στην όψη, μοιάζουν με τον αγαρικό τον λειβαδικό (προβατομανίταρο) και είναι φαγώσιμα. Το αξιοπρόσεκτο σ' αυτά είναι ότι μοιάζουν πάρα πολύ και με τον αγαρικό τον ξανθόδερμο (agaricus xanthodermus) που είναι ένα εξαιρετικά δηλητηριώδες μανιτάρι. Ο μόνος τρόπος για να τα διακρίνει ένας ερασιτέχνης συλλέκτης είναι η κάτω πλευρά τους που στον αγαρικό τον δασόβιο είναι λευκόγκριζη ενώ στον ξανθόδερμο ροδαλή. Βέβαια ο δασικός αγαρικός βρίσκεται μόνο στα δάση ενώ ο ξανθόδερμος είναι κυρίως λειβαδικό μανιτάρι χωρίς όμως να αποκλείεται η παρουσία του σε δάσος.

Hydnum repandum

Όμως η μεγαλύτερη έκπληξη μας περίμενε λίγο πιο κάτω. Ανακαλύψαμε ένα Hydnum repandum. Ένα δυσεύρετο είδος μανιταριού περιζήτητο για την νοστιμιά του.
Τα μανιτάρια αυτά είναι λευκά ή υπόλευκα και έχουν τραχιά κάτω επιφάνεια σαν δοντάκια. 
Ακολουθήσαμε ένα μονοπάτι παράλληλα με ένα ρυάκι ενώ οι βελανιδιές ανακατεύονταν τώρα με οξιές και το έδαφος ήταν στρωμένο με φθινοπωρινό χαλί. 

Helvella lacunosa

Ανάμεσα στα φύλλα δύσκολα διακρίναμε λοιπόν μικρές γκριζωπές μάζες που δεν ήταν παρά μανιτάρια του είδους Helvella lacunosa.
Αυτά τα παράξενα στο σχήμα και στο χρώμα μανιτάρια είναι μάλλον σπάνια στη χώρα μας. Αν και όχι ελκυστικά στην όψη αυτά τα μανιτάρια τρώγονται. Βέβαια δεν θεωρούνται από τα προτεινόμενα είδη γιατί είναι δύσπεπτα. Αν ωστόσο αναρωτιέστε ποιος θα έτρωγε τέτοια μανιτάρια στο χρώμα τις στάχτης, θα αλλάξετε αμέσως γνώμη και θα εκπλαγείτε όπως εκπλαγήκαμε κι εμείς αντικρίζοντας ένα θαυμάσιο μανιτάρι λίγα μέτρα πιο κάτω.

Craterellus cornucopioides

Πράγματι η περίφημη "τρομπέτα" (Craterellus cornucopioides) βρισκόταν ανάμεσα στα πόδια μας. Ένα μανιτάρι εξαιρετικής ομορφιάς με μαυριδερό χρώμα. Σπάνιο στη χώρα μας.
Το χρώμα του δεν επηρεάζει καθόλου τους έμπειρους καλοφαγάδες συλλέκτες καθώς αυτό το μανιτάρι είναι φαγώσιμο και πεντανόστιμο. 
Μπορεί μάλιστα να φαγωθεί εκτός από φρέσκο, και σαν γαρνιτούρα σε διάφορα φαγητά, αφού όμως πρώτα ξεραθεί και τριφτεί. 

Ramaria formosa

Παρ' όλο που αυτή η επίσκεψή μας στην περιοχή ήταν η τελευταία για φέτος, η τύχη με βοήθησε να βρω πανέμορφα μανιτάρια για να συμπληρώσω αυτό το αφιέρωμα.
 Έτσι λίγα μέτρα πιο πέρα από τις τρομπέτες βρήκα μια εντυπωσιακή ραμάρια. Με το κοραλλένιο σχήμα της σε κάνει να νομίζεις ότι δεν βρίσκεσαι σε δάσος άλλα σε κάποιον βυθό του Ειρηνικού. Μερικά είδη ραμάριας τρώγονται και άλλα όχι. Αυτό πάντως που είχα μπροστά μου η Ramaria formosa είναι το μοναδικό δηλητηριώδες της οικογένειας.

Clavariadelphus pistillaris

Και σαν αποκορύφωμα βρήκα και ένα σπανιότατο μανιτάρι. Ομολογώ ότι δεν είμαι σίγουρος για το είδος του αλλά μάλλον πρέπει να είναι το Clavariadelphus pistillaris. Τα μανιτάρια αυτού του είδους ξεφυτρώνουν από τη γη σαν ρόπαλα. Μόνο που τούτο εδώ που βρήκα ήταν τριπλό. Δεν ξέρω αν είναι κάποιο παιχνίδι της φύσης μια απλή δυσμορφία δηλαδή ή αν πρόκειται για κάποιο άλλο είδος άγνωστο σε μένα. Η ώρα όμως πέρασε και έπρεπε να γυρίσουμε. Να πω την αλήθεια δεν ήθελα να φύγω. "Γεια σας Πιέρια, γεια σου δάσος, γεια σας μανιτάρια" φώναξα. "Τι έπαθες και φωνάζεις;" μου είπε κάποιος από την παρέα. "Μήπως μασούλησες κανένα παραισθησιογόνο μανιτάρι ή μήπως πιστεύεις ότι θα σ' ακούσουν τα μανιτάρια και θα σ' αποχαιρετήσουν;"

Otidea onotica

"Κι όμως με άκουσαν! Έστω κι αν εσύ προσπαθείς να βουλώσεις τ' αφτιά τους!" του είπα και απομάκρυνα το πόδι του για να φωτογραφίσουμε τα αφτιά των μανιταριών, τα μικρά αυτάκια-μανιταράκια Otidea onotica. Σπανιότατο μανιτάρι στον τόπο μας που όπως λέει και τ' όνομά του ξεφυτρώνει σαν αφτί από την γη. Έτσι με αυτήν την τελευταία φωτογραφία θέλησε το δάσος να μας αποχαιρετήσει και να μας θυμίσει πως άκουσε την επιθυμία μας να το εξερευνήσουμε και πάλι την ερχόμενη άνοιξη. Έτσι τέλειωσε αυτό το αφιέρωμα στα μανιτάρια των Πιερίων. Ευχαριστώ όλους εσάς που είχατε την υπομονή να το διαβάσετε και την διάθεση να το σχολιάσετε. Τέλος ευχαριστώ την φύση που μέσα από τους ατέλειωτους κύκλους της και την μοναδική ομορφιά της με βοηθάει να σκέφτομαι, να περιμένω και να ελπίζω. 

Μιχάλης Πολίτης