Άγρια μανιτάρια: Ποτέ δεν ξέρεις αν είναι αθώα

Ρεπορτάζ: Μάρθα Καϊτανίδη mkaitanidi@dolnet.gr

Στις αρχές της εβδομάδας, η εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» έγραψε ότι περισσότερες από 30 οικογένειες έχουν δηλητηριαστεί από άγρια μανιτάρια τους δύο τελευταίους μήνες, γεγονός που προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία στους ειδικούς. Όπως λένε, ούτε ο πιο καλά «διαβασμένος» δεν μπορεί να ξεχωρίσει τα επικίνδυνα από τα ασφαλή προς κατανάλωση μανιτάρια για έναν πολύ απλό λόγο: η μορφολογία των μανιταριών αλλάζει καθώς αναπτύσσονται.
Όπως εξηγεί η Τζένη Νέου, διευθύντρια του Κέντρου Δηλητηριάσεων το οποίο εδρεύει στο Νοσοκομείο Παίδων Π. & Α. Κυριακού, στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότερα από 2.000 είδη άγριων (αυτοφυών) μανιταριών.
Παρότι οι κάτοικοι της υπαίθρου περιμένουν πώς και πώς τις βροχές για να βγουν να μαζέψουν μανιτάρια, κάθε χρόνο το φθινόπωρο (κυρίως τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο) αλλά και την άνοιξη (κυρίως τον Μάρτιο και τον Απρίλιο) καταγράφονται σε όλη τη χώρα περισσότερες από 100 δηλητηριάσεις εξαιτίας της κατανάλωσης άγριων μανιταριών.
Το χειρότερο είναι πως οι δηλητηριάσεις δεν είναι μεμονωμένες, αλλά συνήθως αφορούν ολόκληρες οικογένειες και τα παιδιά έχουν τις περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν σοβαρά συμπτώματα, ίσως διότι καταναλώνοντας ίσες ποσότητες μανιταριών με τους ενηλίκους ο οργανισμός γεμίζει με περισσότερες τοξίνες ανά κιλό σωματικού βάρους.
Επικίνδυνα χαρακτηριστικάΜε τι μοιάζουν όμως τα επικίνδυνα άγρια μανιτάρια; Τα γενικά μορφολογικά χαρακτηριστικά που υποδηλώνουν πως πιθανώς έχουν υψηλή τοξικότητα είναι πολλά και διαφορετικά.
Υπάρχουν μεγάλα και εντυπωσιακά μανιτάρια όπως το Αmanita Ρhalloides, τα οποία έχουν δομές σαν λευκά κρόσσια κάτω από το καπέλο τους, ελεύθερα κρόσσια που δεν προσφύονται στον βλαστό τους, μια γραμμή (αύλακας) γύρω από την πρόσφυση του βλαστού (αυτή αποκαλείται δακτύλιος του θανάτου) ή έναν βολβό στη βάση του βλαστού (λέγεται βολβός του θανάτου). Αυτού του είδους τα μανιτάρια παράγουν τις επονομαζόμενες αματοξίνες, οι οποίες προκαλούν βλάβες στο ήπαρ που μπορεί να φτάσουν μέχρι την ηπατική ανεπάρκεια. Ειδικά το Αmanita Ρhalloides θεωρείται υπεύθυνο, σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, για τους περισσότερους θανάτους.
Υπάρχουν επίσης μανιτάρια χωρίς κροσσούς, που όμως θυμίζουν τα ημισφαίρια του εγκεφάλου. Αυτά περιέχουν την τοξίνη γυρομιτρίνη, η οποία προκαλεί νεφρικές και ηπατικές βλάβες.

Άλλα επικίνδυνα μανιτάρια έχουν κροσσούς ή σπόρους στο χρώμα της σκουριάς, οι οποίοι καλύπτουν σαν κουρτίνα όλο τον βλαστό τους. Αυτά τα μανιτάρια παράγουν νεφροτοξικές ουσίες.
Υπάρχουν επίσης επικίνδυνα μανιτάρια που έχουν κάτω από το καπέλο τους κόκκινους πόρους, άλλα με μελανό καπέλο, ή με μαύρους ή καφέ κροσσούς κ.λπ.
Αγώνας με τον χρόνοΑνάλογα με το δηλητηριώδες μανιτάρι που έφαγε κάποιος και την τοξίνη που αυτό παράγει, μπορεί να εκδηλώσει συμπτώματα από μισή ώρα μετά την κατανάλωση έως και 24 ώρες αργότερα.
Σε γενικές γραμμές, οι δηλητηριάσεις από μανιτάρια χωρίζονται σε αυτές που προκαλούν γρήγορη έναρξη συμπτωμάτων (συνήθως μέσα σε 6 ώρες) και σε εκείνες που προκαλούν καθυστερημένη (όψιμη) εκδήλωση συμπτωμάτων, δηλαδή 6 έως και 24 ώρες αργότερα.
Από τα περίπου 5.000 είδη άγριων μανιταριών που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο, μόνο τα 100 προκαλούν δηλητηριάσεις στον άνθρωπο επειδή παράγουν τοξίνες. Από αυτά τα 100 είδη, μόνο τα 10 μπορεί να προκαλέσουν θανατηφόρο δηλητηρίαση. Στην πραγματικότητα, «αν οι ασθενείς σπεύσουν στο νοσοκομείο αμέσως μόλις εκδηλωθούν τα ύποπτα συμπτώματα, υπάρχουν αντίδοτα που θα τους βοηθήσουν να αναρρώσουν», τονίζει η κ. Νέου. «Βέβαια, μπορεί να χρειαστεί να μείνουν αρκετές μέρες στο νοσοκομείο, αλλά είναι θετικό ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί η δηλητηρίαση», προσθέτει.
Αν όμως καθυστερήσει κανείς να πάει στο νοσοκομείο, μπορεί να υποστεί ανεπανόρθωτες βλάβες. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, περίπου ένας στους 10 ασθενείς που δηλητηριάζονται από το μανιτάρι Αmanita Ρhalloides, μπαίνει τελικά στη λίστα για μεταμόσχευση ήπατος.
Τα συμπτώματαΤα συμπτώματα που εκδηλώνουν οι ασθενείς παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις, ανάλογα με την τοξίνη που παρήγαγε το μανιτάρι που έφαγαν.

Τα μανιτάρια του γένους Boletus, , λ.χ., που έχουν κόκκινους πόρους κάτω από το καπέλο τους, προκαλούν μουσκαρινικά φαινόμενα, δηλαδή αυξημένη εφίδρωση, σιελόρροια, δάκρυσμα, βραδυκαρδία, θόλωμα της όρασης, πόνο στην κοιλιά, έμετο, διάρροια, υπόταση, βρογχόσπασμο και πνευμονική συμφόρηση. Τα συμπτώματα αυτά συνήθως υποχωρούν εντός λίγων ωρών, αλλά μπορεί και να διαρκέσουν 6-24 ώρες.

Τα μανιτάρια που περιέχουν αματοξίνες, όπως το Αmanita Ρhalloides, συνήθως προκαλούν συμπτώματα 6-24 ώρες μετά την κατανάλωσή τους. Τα συμπτώματα εκδηλώνονται σε τρεις φάσεις και η βαρύτητά τους εξαρτάται από την ποσότητα των μανιταριών που καταναλώθηκε.
* Η πρώτη φάση είναι το πρώτο 24ωρο και περιλαμβάνει εμέτους, έντονη διάρροια, πυρετό, ταχυκαρδία, μείωση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα (υπογλυκαιμία), υπόταση και αφυδάτωση.
* Η δεύτερη φάση εκδηλώνεται τις επόμενες 24-48 ώρες και χαρακτηρίζεται από υποχώρηση των γαστρεντερικών συμπτωμάτων και την ψευδή εντύπωση πως ο ασθενής πάει καλύτερα. Αντί για καλύτερα, όμως, εκδηλώνει διαταραχές της ηπατικής και της νεφρικής λειτουργίας (όπως ίκτερος και μείωση ή διακοπή της ούρησης) που επιδεινώνονται σταδιακά.
* Στην τρίτη φάση που εκδηλώνεται 3-5 ημέρες μετά την κατανάλωση ο ασθενής εκδηλώνει ηπατική ανεπάρκεια, ενώ μπορεί να υπάρξει και νεφρική ανεπάρκεια. Τα καλά νέα είναι πως με την εντατική νοσηλεία η θνησιμότητα έχει μειωθεί σημαντικά. Ωστόσο, περνάει καιρός μέχρις ότου αποκατασταθεί η ηπατική λειτουργία του ασθενούς.
Σε γενικές γραμμές, ανεξάρτητα από το είδος των μανιταριών που έφαγε κάποιος, πρέπει να πάει αμέσως στο νοσοκομείο αν μετά την κατανάλωσή τους εκδηλώσει γαστρεντερικά ενοχλήματα και να περιγράψει στους γιατρούς όσο πιο αναλυτικά μπορεί τι έφαγε.

Τα... μαθηματικά των μανιταριών
5.000 είδη άγριων μανιταριών υπάρχουν σε όλο τον κόσμο
2.000 είδη άγριων μανιταριών υπάρχουν στην Ελλάδα
100 τα είδη που προκαλούν δηλητηριάσεις στον άνθρωπο
10 τα είδη που μπορεί να προκαλέσουν θανατηφόρο δηλητηρίαση
100 οικογένειες δηλητηριάζονται ετησίως από άγρια μανιτάρια στην Ελλάδα