πρασινες ερωτησεις



 http://fridge.gr/57079/stiles/erotiseis-fyta/

Γιατί πολλά φυτά περιέχουν δηλητήρια;

Γιατί κάποια φυτά είναι τοξικά και κάποια δηλητηριώδη; Αναγνώρισε τα φυτά της εικόνας και τα δηλητήριά τους και γίνε μάγκας στα σχόλια του σημερινού άρθρου!

Η παραπάνω ερώτηση κλείνει μέσα της πολλά ερωτήματα που έχω λάβει κατά καιρούς, σε διάφορες παραλλαγές: άλλες αντί για δηλητήρια ρωτάνε για φάρμακα των βοτάνων ή “ναρκωτικά“, άλλες για τα αρώματα των λουλουδιών ή τα χρώματά τους, άλλες για τα καλούδια που περιέχουν μέσα τους τα μπαχαρικά. Σε όλα αυτά τα ερωτήματα η απάντηση στο “γιατί” είναι μία: δεν έχουμε χρονομηχανή, δεν γνωρίζουμε 100% με σιγουριά θρησκείας ή οργανωμένου φιλοσοφικού συστήματος — που με τυμπανοκρουσίες διαφημίζει πως κατέχει την μοναδική αλήθεια.
Αντ’ αυτών, έχουμε μια πολύ δυνατή θεωρία που φαίνεται να επιβεβαιώνεται έναντι των άλλων που προτάθηκαν, οι οποίες έλεγαν πως αυτές οι ουσίες παίζουν αποθηκευτικό ρόλο χρήσιμων στοιχείων για το φυτό (άνθρακα, αζώτου, ενέργειας) ή έναν τρόπο να διαχειρίζεται το φυτό τα απόβλητα του μεταβολισμού του. Η θεωρία αυτή λέει πως όλες αυτές οι ουσίες δίνουν εξελικτικό πλεονέκτημα στα φυτά, διότι είτε δρουν αμυντικά έναντι των εχθρών τους (βλέπε είτε δηλητήρια για μεγάλα ζώα σαν εμάς, είτε αντιμικροβιακά έναντι παθογόνων μικροοργανισμών) είτε δρουν προσελκυστικά (χρώματα, αρώματα) — και εδώ δεν εννοούμε μόνο απέναντι σε μέλισσες ή άλλους γονιμοποιητές των ανθών τους αλλά και απέναντι σε εσένα που ρωτάς! Δεν είναι λίγες φορές που οι άνθρωποι καλλιέργησαν ένα φυτό, διέσπειραν τους σπόρους του σε όλο τον πλανήτη ή το βελτίωσαν διότι τους άρεσε κάποια ουσία που τους έδινε. Εκτός αυτών των δυο ευδιάκριτων ρόλων, οι διάφορες ουσίες των φυτών μπορούν να επιτελέσουν και άλλους ρόλους, όπως σήματα επικοινωνίας μεταξύ των φυτών ή ακόμα και μέσα… χημικού πολέμου μεταξύ των φυτών (αλληλοπαθητική λειτουργία)!
Καλωσήλθες στον υπέροχο κόσμο των δευτερογενών μεταβολιτών και του δευτερογενούς μεταβολισμού — ναι, έτσι λέγονται συνολικά όλες αυτές οι ουσίες και οι μηχανισμοί που τις παράγουν. Η λέξη κλειδί εδώ είναι το “δευτερογενές“: σημαίνει πως αυτές οι ουσίες δεν είναι απαραίτητες για την επιβίωση του φυτού, π.χ. όπως η χλωροφύλλη ή κάποιο ένζυμο της αναπνευστικής αλυσίδας των μιτοχονδρίων, που αν απενεργοποιήσεις την σύνθεσή του το φυτό θα πεθάνει.
Και μάντεψε τι; Έχουν δοκιμάσει να απενεργοποιήσουν γονιδιακώς τα μονοπάτια σύνθεσης αυτών των ουσιών και… τα φυτά δεν πάθαν απολύτως τίποτα “κακό” (θα χάσει “απλά” το εξελικτικό του πλεονέκτημα στο βάθος του χρόνου)! Έχουν δοκιμάσει και να τα ενισχύσουν γονιδιακώς και από ένα σημείο και μετά τα φυτά υπέφεραν, έβγαιναν στούμποι σαν τον φίλο σου που τον φωνάζεται όλοι στην παρέα “ο πινέζας“. Γιατί όμως αυτό; Μας λέει μήπως κάτι; Ναι, μας λέει πως τα φυτά επενδύουν στην δημιουργία αυτών των ουσιών πόρους που ακούν στα ονόματα “ενέργεια” και “χρήσιμες πρώτες ύλες που θα μπορούσαν να τις διαθέσουν για την ανάπτυξή τους“, πόρους τους οποίους χρειάζονται σε ένα φυσικό περιβάλλον, όπου δεν υπάρχει υπερεπάρκειά τους — και, εξελικτικά μιλώντας, φυτά που κακοδιαθέτουν τους πόρους τους, αργά ή γρήγορα παίρνουν τον πούλο του Δαρβίνου.
Το πώς δημιουργούνται οι δευτερογενείς μεταβολίτες (αλκαλοειδή, τερπένια, πολυφαινόλες/φλαβονοειδή, κουμαρίνες κτλ.) απαντάει “από άλλο μονοπάτι” και γιατί αν ένα φυτό τα υπερπαράγει δεν κερδίζει εξελικτικό πλεονέκτημα αλλά μένει “κοντούλα λεμονιά“: η πρώτη ύλη προέρχεται από ενώσεις οι οποίες εμφανίζονται στον βασικό μεταβολισμό του φυτού, δηλαδή ενώσεις απαραίτητες για το φυτό, ενώσεις που χωρίς αυτές δεν θα μπορούσε να ζήσει. Μέρος αυτών των ουσιών εκτρέπεται σε μεταβολικά μονοπάτια όπου ένζυμα (τα οποία και αυτά “κοστίζουν“) δημιουργούν από αυτές το ξεχωριστό χημικό “βαβαβούμ” του κάθε φυτού.
Όχι, δεν πρόκειται περί άγνωστης και μαύρης τέχνης, πολλά από αυτά τα μονοπάτια είναι γνωστά και μπορούν να βρεθούν στην σελίδα του KEGG (Kyoto Encyclopedia of Genes and Genomes). Μπέρδεψες τα μπούτια σου; H σελίδα παρέχει πλήρως διαδραστικά σχεδιαγράμματα μονοπατιών όπου κάνοντας κλικ πάνω στις κουκκίδες και τα κουτάκια τους σου δείχνει τι είναι τι. Μην φοβάσαι, κλίκαρε ό,τι δεις άφοβα! Πάρε μια γεύση κοιτώντας μια πολύ γενική και περιληπτική εικόνα των μονοπατιών δημιουργίας δευτερογενών μεταβολιτών, μετά προχώρα στο μονοπάτι που φτιάχνει λατρεμένα σου αλκαλοειδή όπως κοκαΐνη, νικοτίνη και ατροπίνη και κατέληξε στους δευτερογενείς μεταβολίτες που παράγονται από το βιοσυνθετικό μονοπάτι του σικιμικού οξέως — μπορεί να μην ξέρεις τι είναι τούτο, όταν όμως δεις τα προϊόντα του θα τα… βρεις γνωστά!

 

Γιατί τα φρούτα ωριμάζουν;

Απο την πλήρη ανωριμότητα στην πλήρη ωριμότητα σε μια φωτό. Στους ανθρώπους συμβαίνει με μεγαλύτερη δυσκολία…

Τα φρούτα ωριμάζουν έτσι ώστε να γίνουν πιο ζουμερά και ζουλιξιάρικα, για να μην μπορείς να τα χώσεις σε διάφορες πρόστυχες οπές του σώματός σου. Έχει προνοήσει ο καλός θεούλης -ή η πάνσοφη φύση αν προτιμάς- αλλά εσύ τους δυσκολεύεις την δουλειά, διαλέγοντας πάντα τα πιο άγουρα για τις πιο παράξενες χρήσεις.
Ένα πιο ρεαλιστικό σενάριο είναι πως οι διάφοροι καρποί ωριμάζουν έτσι ώστε να προετοιμαστεί ο σπόρος που έχουν μέσα τους για διασπορά. Πολλοί καρποί ωριμάζουν με διάφορους τρόπους, αλλά αυτός που έχεις δει εσύ είναι κυρίως ο τρόπος των εδώδιμων καρπών, αυτών που πρόκειται να φας. Αυτοί τείνουν να αλλάζουν χρώμα προς το πιο έντονο, να γίνονται πιο ζουμεροί και πιο νόστιμοι και το γιατί μόλις το απαντήσαμε: διότι πρόκειται να τους φας,  σε προσελκύουν με αυτό τον τρόπο να διασπείρεις τους σπόρους τους — και, μάντεψε, δεν είσαι το μόνο ζώο που το τραβάει ένας ζουμερός και νόστιμος καρπός. Μπορεί όλα τα ζώα να μην μπορούν να φτύσουν τους σπόρους ή να τους φυτέψουν, αλλά οι σπόροι έχουν και άλλο άσσο στο μανίκι τους: μπορούν αρκετές φορές να διαφύγουν του πεπτικού σου ανέπαφοι, αρκεί να τους χέσεις κάπου για να φυτρώσουν — αν και, δυστυχώς δεν μπορούν να ριζοβολίσουν εύκολα στον πάτο της θάλασσας ή την πορσελάνη — φονιάδες των σπόρων τουαλέτες!
Όσον αφορά το γιατί ωριμάζουν, ε, εδώ έχουμε την επίδραση κάμποσων γονιδίων, αλλά αυτό που ίσως σου αρέσει είναι πως το “σήμα” για την ωρίμανση -που μάλιστα διαχέεται και στα διπλανά φρούτα- είναι ένα αέριο, το αιθυλένιο που παράγεται από ένα φρούτο καθώς πάει να ωριμάσει. Με απλά λογάκια είναι μια φυτοορμόνη!
Αυτό το αέριο θα το βρεις ως αιθένιο, και είναι ένας εύφλεκτος υδρογονάνθρακας ο οποίος παλαιότερα μπορούσε να βρεθεί ως φωτιστικό αέριο στις λάμπες του δρόμου. Έχει πάρα πολλές δράσεις στα φυτά, μια από αυτές είναι η αποκοπή και το πέσιμο των φύλλων, πράγμα πολύ συχνό σε δέντρα που φύτρωναν κοντά σε λάμπες που “έχαναν”. Η εμπειρική γνώση για το αιθυλένιο και την επίδρασή του στα φυτά και τα φρούτα υπάρχει από αρχαιοτάτων χρόνων — έτσι για να μιλήσουμε και λίγο ξύλινα. Θα δεις στο παρελθόν διάφορους λαούς να εκθέτουν τα φρούτα τους σε φυσικό αέριο ή σε καπνό (δημιουργείται ορισμένες φορές και στην καύση) για να τα ωριμάσουν. Φυσικά η σημασία αυτού του φαινομένου παραμένει επίκαιρη, διότι έχει μεγάλη εμπορική σημασία: οι εταιρίες φρούτων θέλουν τα φρούτα τους να ωριμάσουν αλλά όχι πριν την ώρα τους, για να μην έρθουν στο πιάτο σου νιανιά — και η μεταφορά τους σε κοντέινερ δεν βοηθάει, από την στιγμή που αυτό το αέριο μπορεί να συσσωρευτεί σε κλειστούς χώρους με πολλά φρούτα και να τα ωριμάσει μια ώρα αρχύτερα.
Και ναι, έμαθες επίσης για ποιο λόγο κλείνεις τα φρούτα ή τα λαχανικά σε μια πλαστική σακούλα αν θες να ωριμάσουν γρηγορότερα!

 

Γιατί οι σπόροι που φύτεψα δεν φυτρώνουν; Προσπαθώ αλλά… τίποτα!

Να τι θα συμβεί στον Μαίκ τον Φασολάκη αν τον θάψεις ζωντανό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα βλάστησης σπόρου δικοτυλήδονου φυτού

Δοκίμασες να τους θερμοπαρακαλέσεις ή να πέσεις στα γόνατα και να τους ικετεύσεις; Μέρος της απάντησής που ψάχνεις μπορεί να βρίσκεται στο τι ακριβώς είναι ένας σπόρος. Ένας σπόρος είναι η επένδυση του φυτού στην μελλοντική γενιά απογόνων του, είναι μια “χρονοκάψουλα” προστασίας του γενετικού του υλικού, που πρέπει όχι μονό να αντέξει τις καιρικές συνθήκες και πιθανό φάγωμα από τα ζώα αλλά και να βλαστήσει την σωστή χρονική στιγμή — φαντάζεσαι ένας σπόρος να έσκαγε μούρη επειδή δυο μέρες πριν τον παγετό είχε ζεστούλα;
Αυτή η “χρονοκάψουλα” θέλει “ενεργοποίηση“, πρέπει δηλαδή να βγει από το λήθαργο της για να κάνει τα μαγικά της. Η πιο απλή λύση είναι να κρατήσεις τους σπόρους σου υγρούς σε ζεστό μέρος (25 βαθμοί Κελσίου συνήθως κάνουν το κόλπο, αν και αυτό “παίζει” αναλόγως το φυτό) για αρκετές μέρες. Επίσης βοηθάει πολύ να τσεκάρεις και αν ο σπόρος είναι παλιός: ορισμένες φορές, όσο πιο παλιός ο σπόρος, τόσο χαμηλότερη η βλαστικότητά του — άλλες φορές, πάλι, ο σπόρος πρέπει να “ωριμάσει” λίγο για να βλαστήσει.
Να μερικές μέθοδοι για να σπάσεις τον λήθαργο, σκέψου εξελικτικά αλλά μην λησμονήσεις να σκεφτείς για εκάστοτε είδος ξεχωριστά, σπισιστικά!:
- Ψυχρό σοκ: Βρέχεις τους σπόρους, τους βάζεις σε ένα zip-lock και βουρ στο ψυγείο για 4 με 12 εβδομάδες (δοκίμασε και μεγαλύτερα/μικρότερα διαστήματα). Μετά τους βγάζεις και τους φυτεύεις στην ζεστούλα! Η μέθοδος του “cold shock” μπορεί να μιμηθεί το κρύο των ψυχρών εποχών, δίνοντας έτσι στον σπόρο το σήμα πως “μικρό μου πόνι, πάει το χιόνι, λιώνει στα βουνά” και ήρθε επιτέλους η άνοιξη.
- Τρίψιμο με γυαλόχαρτο: Ναι, με το γυαλόχαρτο που γνωρίζεις και, όχι, σοβαρολογώ, δεν σε δουλεύω ως συνήθως! Πολλές φορές οι σπόροι έχουν σκληρό προστατευτικό περίβλημα και πρέπει αυτό να διαρραγεί για να περάσει μέσα η υγρασία και να ξυπνήσει ο σπόρος. Στην φύση αυτό πραγματώνεται όταν ο σπόρος κυλιστεί στο χώμα από τρελούς αέρηδες και βροχές ή όταν περάσει από το πεπτικό σύστημα του ζώου που το έφαγε. Τρίψε απαλά -σα να τρίβεις κλειτορίδα- τους σπόρους σου ανάμεσα σε δυο γυαλόχαρτα, μούλιασέ τους σε νεράκι και φύτεψέ τους! Επίσης μπορείς να “γδάρεις” τον σπόρο με ένα μαχαιράκι, αν είναι αρκετά μεγάλος για κάτι τέτοιο! Προσοχή στα δάχτυλά σου και στο έμβρυο που έχει μέσα — τα θέλουμε και τα δυο στην θέση τους.
-Καπνός και φωτιά: Έχεις ακούσει για πυροεπαγώμενα φυτά; Φυτά που… γουστάρουν τον νούμερο ένα κίνδυνο των φυτών, την φωτιά; Ω ναι, υπάρχουν, και συνήθως βρίσκονται σε κλίματα όπως το δικό μας. Οι σπόροι τους βλασταίνουν μετά από πυρκαγιές, οπότε μεγαλύτερα ποσοστά φυτρωτικότητας έχεις αν μιμηθείς τις συνθήκες που “αγαπούν“. Για να τα εκθέσεις σε “καπνό” αγόρασε συμπύκνωμα καπνού σε υγρή μορφή, που πουλιέται για να δώσεις καπνιστή γεύση σε φαγητά και πρόσθεσε το στο νερό που θα μουλιάσεις τον σπόρο. Αν θες να τα εκθέσεις σε φωτιά, φύτεψε τον σπόρο σε γλάστρα, κάλυψέ την επιφάνεια με πευκοβελόνες και δώσε του μια με το αναφτήρι σου. Μην ξεχάσεις να ποτίσεις μετά!
-“Ξέπλυμα”: Σαν το ξέπλυμα των ρούχων σου, σαν το ξέπλυμα χρήματος, μόνο που στην περίπτωσή μας αυτό το ξέπλυμα είναι απείρως πιο διασκεδαστικό. Ορισμένοι σπόροι περιέχουν ουσίες στο κάλυμμά τους, που τους εμποδίζουν να βλαστήσουν! Κουλό; Καθόλου, από εξελικτικής πλευράς! Για να βλαστήσουν πρέπει πρώτα αυτοί οι σπόροι να ξεπλυθούν καλά από αυτές τις ουσίες μέσω των βροχών, ένας μηχανισμός που εγγυάται πως ο σπόρος θα φάει αρκετή βροχή μέχρι να σκάσει μούρη (άρα θα φυτρώσει όταν γύρω του υπάρχει επάρκεια νερού). Ο πιο απλός τρόπος να μιμηθείς αυτό το φαινόμενο είναι να μουλιάσεις τους σπόρους σε νερό, το οποίο θα το αλλάξεις 2-3 φορές με φρέσκο — αν θες, ρίξε τους και ένα ξέπλυμα μέσα σε σουρωτήρι μεταξύ των αλλαγών. Εδώ μπορείς να ξυπνήσεις μέσα σου τον μικρό πειραματιστή και να δοκιμάσεις και κάτι άλλο: κράτα το νερό που μούλιασαν μέσα οι σπόροι και πιθανόν περιέχει τις ουσίες και χρησιμοποίησε το για να μουλιάσεις σπόρους από άλλο φυτό άλλου είδους. Βάλε συνάμα σπόρους του άλλου φυτού σε καθαρό νερό. Μούλιασέ τα για το ίδιο χρονικό διάστημα και με το ίδιο “πρωτόκολλο” και δες ποιοι σπόροι θα φυτρώσουν γρηγορότερα. Αυτή την μέθοδο μπορεί να την χρησιμοποιήσεις και ως “εμπειρικό” τεστ για να δεις αν ένα φυτό περιέχει στους σπόρους του ουσίες που εμποδίζουν το φύτρωμά τους.
-“Χημικοί” μέθοδοι: Εδώ έχουμε διάφορα κολπάκια από μούλιασμα σε οξυζενέ ή σε αραιωμένο διάλυμα χλωρίνης ή υδροχλωρικού οξέως , έως την χρήση της ορμόνης GA-3 (γιββερελλικό οξύ) που θα την βρεις στην αγορά σε μορφή ταμπλέτας που διαλύεται στο νερό. Οι τρεις πρώτες μέθοδοι συνήθως εφαρμόζονται για μερικά δευτερόλεπτα έως λεπτά το πολύ, και σκοπό έχουν να “φάνε” το εξωτερικό κάλυμμα του σπόρου και να απενεργοποιήσουν τυχόν ουσίες που εμποδίζουν την βλάστησή του. Το γιββερελλικό οξύ από την άλλη είναι μια “φυτοορμόνη” η οποία δίνει σήμα στον σπόρο να “ξυπνήσει” – το Ζαϊκλόνι είχε εξαιρετικά αποτελέσματα με τούτη σε αρκετούς τύπους σπόρων.
Για τους βλάκες της παρέας, εννοείται πως οι παραπάνω μέθοδοι μπορούν να συνδυαστούν για επίτευξη καλύτερης βλαστικότητας.
Ως την επόμενη Παρασκευή, συνέχισε να σκέφτεσαι πράσινα, τούτα τα διαόλια έχουν πολύ ενδιαφέρον και αρκετά μυστικά να ανακαλύψεις!