φαγώσιμα χόρτα

ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΤΑ ΛΑΧΑΝΑ

(Τα άγρια φαγώσιμα χόρτα)

Μια φευγαλέα ματιά στον αυτορυθμιστικό και συμπονετικό κόσμο των φυτών.

Χόρτα της θάλασσας( αλμύρες)

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ:
Ένα καλοκαίρι Αύγουστο μήνα επισκέφθηκε το αγρόκτημά στον Άσσο με προτροπή ενός νεαρού καλλιεργητή ένας Γάλλος σκηνοθέτης που προετοίμαζε ένα ντοκιμαντέρ για την ασφάλεια των τροφίμων. Το πρωί μάζεψα από την παραλία αλμύρες τα χόρτα της θάλασσας. Όταν λοιπόν ήρθαν κατά το μεσημέρι, άδειασα την τσάντα με τα χόρτα πάνω στο τραπέζι και τους είπα ότι αυτά τα χόρτα είναι ασφαλής τροφή. Στην ελληνική γλώσσα ασφαλής σημαίνει δίχως λάθος και το δίχως λάθος είναι της φύσης. Στις λαϊκές αγορές οι Έλληνες αγοράζουν τα άγρια χόρτα σε τριπλάσια και πενταπλάσια τιμή παραπάνω από τα καλλιεργημένα… Αργότερα απήλαυσαν τα χόρτα μαγειρεμένα όπως τους τα πρόσφερε η οικογένειά μου.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΤΑ ΑΓΡΙΑ ΧΟΡΤΑ
Αποτελούν μέρος της φυσικής βλάστησης ενός τόπου. Αν και περνούν απαρατήρητα και πολλές φορές είναι και ανεπιθύμητα εν τούτοις μας δίνουν με τον πιο επιβλητικό τρόπο το μήνυμα, ότι ζούμε σε έναν κόσμο που ολοένα μεταμορφώνεται. Όταν φυτρώνουν, μικρά χορταράκια ακόμη, βάφουν τη φύση πράσινη, μετά όταν ανθίσουν τη γεμίζουν χρώματα και αρώματα και αργότερα ξεραίνονται και χάνονται και ξανά πάλι από την αρχή. Είναι εγκατεστημένα, άλλοτε σε μικρές ή μεγάλες κοινωνίες και άλλοτε είναι διάσπαρτα. Δηλώνουν μόνιμοι κάτοικοι του τόπου που ευδοκιμούν και δεν έχει παρατηρηθεί αλλά ούτε αποκλείεται η μετανάστευσή τους ή η εξαφάνισή τους.

Οι σπόροι τους μεταφέρονται με τον αέρα, το δέρμα των ζώων, τα πουλιά, τα θηλαστικά, τα ποτάμια, παντού και ευδοκιμούν ανάλογα με το τύπο εδάφους και τις κλιματολογικές συνθήκες. Παντού στήνεται η γιορτή των χόρτων! Στα παραλιακά οικοσυστήματα της άμμου της πέτρας και της αλμύρας. Στις όχθες των χειμάρρων, των ποταμών και των λιμνών. Μέσα στις πόλεις, στις γλάστρες, στα πεζοδρόμια, στους φράχτες , στα χωράφια,. στους αγρούς, στα χέρσα χωράφια, σε απότομες πλαγιές λόφων, σε δάση, στις κορυφές των βουνών.

Τα άγρια χόρτα, είναι η άδεια παραμονής μας στον τόπο μας, γιατί μας αποδεικνύουν ότι η γη παραμένει ακόμη γόνιμη και μπορεί να διασφαλίσει την φιλοξενία μας. Τα μέρη, όπου η φυσική βλάστηση εξαφανίζεται, οι άνθρωποι τα εγκαταλείπουν.
Για τη σύγχρονη γεωργία, τα άγρια χόρτα θεωρούνται ζιζάνια. Εξολοθρεύονται ή περνούν απαρατήρητα.
Στη γεωργία της φύσης, τα άγρια χόρτα δεν εμποδίζουν, αλλά αντίθετα προστατεύουν τη γη από την διάβρωση του νερού και του ανέμου, διατηρούν τη θερμοκρασία της γης και την υγρασία της σε επιτρεπτά όρια. Αποτελούν ένα προηγμένο είδος καλλιέργειας, αφού αυτολιπαίνονται, αυτοποτίζονται, αυτοκλαδεύονται, αυτοβοτανίζονται.
Από τα άγρια χόρτα μια κατηγορία τους είναι τα άγρια φαγώσιμα χόρτα.

ΤΑ ΑΓΡΙΑ ΦΑΓΩΣΙΜΑ ΧΟΡΤΑ.
Αποτελούν αναπόσπαστο μέρος των άγριων χόρτων γενικά.
Ενώ τα ζώα καθοδηγούνται αποκλειστικά από το ένστικτό τους, για τα χόρτα με τα οποία τρέφονται, εμείς οι άνθρωποι για την επιλογή των χόρτων που θα τραφούμε, βασιζόμαστε στη γνώση, που μας μεταβιβάστηκε από την προηγούμενη γενιά.
Τα φαγώσιμα χόρτα επιλέγονται σε κάθε τόπο, βάσει των γευστικών συνηθειών των κατοίκων, οι οποίες με τη σειρά τους, προκύπτουν από τις κλιματολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες του τόπου.
Τα φαγώσιμα χόρτα, στα ορεινά χωριά της Κορινθίας, της Αργολίδος και της Αρκαδίας τα ονομάζουν «λάχανα».

« ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΤΑ ΛΑΧΑΝΑ»
Ο λαός με τη φράση: « Σπουδαία τα λάχανα », απαντάει στην έπαρση, τον κομπασμό, την αυθεντία για ότι προβάλλεται ως επίτευγμα.
Τα λάχανα τα καλλιεργεί η ίδια η φύση!
Ο λαός μας, είναι κατ’ αρχή λαός της θάλασσας, αλλά είναι και λαός ποιμενικός,
και λαός της γης. Ιδιαίτερα σαν λαός της γης, είναι από τους λίγους λαούς που επιδίδονται στη συλλογή άγριων λάχανων και βρίσκονται στο ημερήσιο διαιτολόγιό του.

Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ:
Στις πόλεις , έχει επικρατήσει η ονομασία χόρτα, αντί για λάχανα.
Σε πολλές περιοχές της Πελοποννήσου, της Μακεδονίας, της Ηπείρου αλλά και της Κρήτης τα λένε και χόρτα και λάχανα.
Στην αρχαία Ελλάδα τα ονόμαζαν μόνο λάχανα.
Το ρήμα «λαχανεύω», ερμηνεύεται, ως «μαγειρεύω».
Τα λάχανα είναι αυτοφυή ή καλλιεργήσιμα.
Τα καλλιεργήσιμα τα λέμε σπαρτά ή ήμερα ενώ τα αυτοφυή τα λέμε άγρια.
Τα άγρια, μπορεί να είναι του βουνού ή του κάμπου.
Πολλές φορές χρησιμοποιούμε τον προσδιορισμό «του βουνού» ή «του κάμπου» ή «του αγρού» για να δηλώσουμε ακριβώς ότι είναι άγρια.
Λέγονται «θαλασσινά», τα χόρτα που συλλέγονται δίπλα στη θάλασσα, αλλά σε κάποια μέρη συλλέγουν και χόρτα μέσα από τη θάλασσα χωρίς να είναι κατ’ ανάγκη φύκια.
Η διατροφική αξία των άγριων χόρτων
Το ρήμα « χορταίνω » προέρχεται από τη λέξη χόρτα και έχει τη σημασία ότι τρώγω χόρτα. Είναι γνωστό όμως, ότι όσα χόρτα και να φας δεν έχεις το αίσθημα του κορεσμού. Παρόλα αυτά, η σημασία του ρήματος «χορταίνω» έχει παραφθαρεί και σημαίνει το αίσθημα του κορεσμού που προκύπτει από την κατανάλωση του συνδυασμού κρέατος και αμυλούχων τροφών, που μας βαραίνουν και μας δίνουν το αίσθημα του κορεσμού.
Τα χόρτα είναι ελαφρύ φαγητό.
Τα άγρια χόρτα είναι τροφή πλούσια σε μέταλλα όπως ασβέστιο, σίδηρο, μαγνήσιο, κάλιο, νάτριο, αλλά πλούσια και σε βιταμίνες όπως βιταμίνες του συμπλέγματος Β, βιταμίνη C, προβιταμίνη Α (καροτίνη ) και έχουν αντιοξειδωτική δράση.
Έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες και πρωτεΐνες και δεν επιβαρύνουν τον οργανισμό με λίπη.
Στην προσπάθειά να εκτιμήσουμε τη διατροφική αξία των χόρτων δεν θα έπρεπε να κάνουμε αποδόμηση των χόρτων στη χημική τους ανάλυση, γιατί είναι η λογική της τροφής - χάπι, που κατασκευάζει ο άνθρωπος σε εργαστήρια.
Για τον σύγχρονο άνθρωπο τα χόρτα, αποτελούν συμπλήρωμα της διατροφής (δεύτερο πιάτο), αλλά είναι η βάση της διατροφής πολλών θηλαστικών ( πρώτο πιάτο ).
Θα μπορούσαν να είναι ιδανική τροφή για τον σύγχρονο άνθρωπο που πάσχει από ασθένειες που έχουν σχέση με την υπερκατανάλωση λιπών, πρωτεϊνών και υδατανθράκων.
Έθρεψαν γενιές και γενιές Ελλήνων διατηρώντας τους λεπτούς και υγιείς.
Συνδυάζονται με όλες τις τροφές και μπορεί ο οργανισμός μας να τις μεταβολίσει. Δεν επιβαρύνουν ούτε το έντερο αλλά και ούτε υπερφορτώνουν τα όργανά μας. Επιπλέον δεν αφήνουν άχρηστα κατάλοιπα στον οργανισμό.

Τα άγρια χόρτα που συλλέγονται κοντά στον τόπο διαμονής μας αποτελούν:
Φυσική διατροφή
Παράγονται με φυσικό τρόπο χωρίς εισροές παρά μόνο με τις βροχές και είναι συμβατή και αναγνωρίσιμη τροφή για τον ανθρώπινο οργανισμό που είναι μέρος του φυσικού οικοσυστήματος όπου διαμένει.
Η σύγχρονη βιομηχανική γεωργία είναι προσανατολισμένη στην παραγωγή τροφίμων για εξαγωγή, βιάζοντας τη γη, μολύνοντας τον αέρα, τα υπόγεια νερά ( υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων).
Η σύγχρονη βιομηχανία τροφίμων επιβάλλει τα τρόφιμα - σκουπίδια προωθώντας τα ως εμπλουτισμένα τρόφιμα ή λειτουργικά τρόφιμα ή προβιοτικά τρόφιμα σε ένα παγκόσμιο πείραμα αντοχής του ανθρώπινου οργανισμού.

Η φυσική διατροφή που στηρίζεται στα άγρια και ήμερα χόρτα και λαχανικά δεν έχει καμία σχέση με τη διατροφή που λανσάρει η σύγχρονη βιομηχανία τροφίμων, που εκτοπίζει τη φυσική διατροφή, την απόλυτα συμβατή με τον ανθρώπινο οργανισμό. Η διατροφή που επιβάλλει η αγορά είναι μια δοκιμασία αντοχής για επιβίωση του ανθρώπου.

ΤΟ ΘΡΕΠΤΙΚΟ ΙΣΟΔΥΝΑΜΟ
Το μάρκετινγκ της αγοράς τροφίμων υποστηρίζει:
« Πέρα από τα κατάλοιπα που μπορεί να έχουν οι τροφές από φυτοφάρμακα, λιπάσματα, συντηρητικά, θεωρούνται όλες θρεπτικά ισοδύναμες. Με αυτή τη λογική ακόμη και οι τροφές που παράγονται από υδροπονία ( δίχως χώμα ) και οι τροφές που παράγονται από γενετικά τροποποιημένους σπόρους θεωρούνται θρεπτικά ισοδύναμες με τις τροφές της φύσης». Η απάντηση είναι: Για τα χόρτα δεν ισχύει ο νόμος του μάρκετινγκ. Εξάλλου τα άγρια χόρτα είναι πιο ακριβά και τα προτιμούμε έναντι των καλλιεργημένων, γιατί είναι τροφή της φύσης.

Η ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ
Η ασφάλεια των τροφίμων θέτει τα επιτρεπτά όρια στα κατάλοιπα από τις αγροχημικές εισροές.
Ασφαλής τροφή είναι κατά συνέπεια μια τροφή με κατάλοιπα. Δεν έχει σχέση με την καθαρή τροφή, τη φυσική τροφή.
Για τα καλλιεργήσιμα χόρτα θα είχε αξία αυτή η σήμανση, αλλά για τα άγρια χόρτα που τα καλλιεργεί η ίδια η φύση χωρίς εισροές και με το νεράκι της βροχής αυτή η σήμανση δεν έχει αντικείμενο, αν τα συλλέγουμε από μέρη με μικρή περιβαλλοντική ρύπανση.

ΧΟΡΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ
Στις βιολογικές λαϊκές αγορές πωλούνται άγρια χόρτα.
Η πιστοποίηση « βιολογικά» έχει να κάνει με τα χωράφια από όπου συλλέγονται τα χόρτα άρα κατ’ επέκταση με τον παραγωγό.
Στα καταστήματα τροφίμων μπορούμε να τα βρούμε πάντα συσκευασμένα με το όνομα του παραγωγού και την πιστοποίηση του οργανισμού που πιστοποιεί τον παραγωγό. Στα καταστήματα βιολογικών προϊόντων μπορούμε να βρούμε και συσκευασμένα αλλά και χύμα τα χόρτα, όπως και στις λαϊκές αγορές βιολογικών προϊόντων.

Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθούμε ότι με τα χόρτα τρώει σαν βασιλιάς ο απλός λαός.

Συλλογή των άγριων χόρτων

Η συλλογή των χόρτων αρέσει τόσο πολύ σε μερικούς ανθρώπους που ομολογούν ότι ακόμα και αν αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας και απαγορεύεται να τα καταναλώνουν, αυτοί εξακολουθούν να συλλέγουν χόρτα . Αλλά δεν διστάζουν να μαζεύουν χόρτα και για άλλους φίλους τους πέρα από τα δικά τους, απλά γιατί τους αρέσει να μαζεύουν χόρτα!
Τελικά, η συλλογή των χόρτων είναι τέχνη ζωής.
Επίσης είναι εφόδιο για τη ζωή, αφού μπορούν 12 μήνες το χρόνο να είναι καθημερινά ένα πιάτο στο τραπέζι μας.
Είναι από τις απλές μικρές χαρές της ζωής μας, που μας δίνουν ένα αίσθημα ευχαρίστησης και μας κάνουν ευτυχισμένους.
Σε χώρες έντονα βιομηχανικές λείπουν τα άγρια χόρτα τελείως από το σιτηρέσιό τους. Πιθανότατα λόγω της όξινης βροχής να θεωρούνται μολυσμένα. Αλλά και σε άλλες χώρες μη βιομηχανικές είναι τελείως άνοστα, ίσως λόγω των πολλών βροχοπτώσεων.
Όταν συλλέγουμε μόνοι μας τα χόρτα πρέπει να αποφεύγουμε τη συλλογή τους σε τόπους που είναι:
δίπλα από δρόμους με συχνή κυκλοφορία ( μια απόσταση 150 μέτρων είναι ικανοποιητική), κοντά σε σκουπιδότοπους, κοντά σε εργοστάσια,κοντά ή και μέσα σε αγρούς εντατικής καλλιέργειας, γιατί όλα αυτά τα μέρη είναι επιβαρυμένα από περιβαλλοντική μόλυνση. Επίσης δεν μαζεύονται μέσα από βάλτους γιατί έχουν βαριά μυρωδιά.

Η συλλογή των χόρτων γίνεται σε τρεις χρονικές περιόδους:
Το φθινόπωρο και στην αρχή του χειμώνα η συλλογή των ριζών , των βολβών και των γουλιών.
Την ίδια χρονική περίοδο αλλά και ολοχρονίς γίνεται η συλλογή των πράσινων μερών
Στην αρχή της άνοιξης γίνεται η συλλογή των τρυφερών βλαστών και των ανθών.

Ιδιαίτερες φροντίδες για τη συλλογή

- Τα φύλλα και οι βλαστοί και οι ανθισμένες κορυφές συλλέγονται το απόγευμα ενώ οι καρποί και τα άνθη συλλέγονται το πρωί.
- Συλλέγουμε κατά προτίμηση την ποσότητα που θα καταναλώσουμε αυθημερόν ή το πολύ για μια εβδομάδα..
- Πρέπει να αποφεύγουμε τις νάιλον σακούλες γιατί ανάβουν εύκολα τα χόρτα μέσα σε αυτές, μαραίνονται και κιτρινίζουν.

Σχόλιο:
Καταναλωτική ή υπερκαταναλωτική κοινωνία είναι η κοινωνία στην οποία:
Οι περισσότεροι άνθρωποι ξοδεύουν χρήματα που δεν έχουν ακόμη κερδίσει, για να αγοράσουν πράγματα που δεν χρειάζονται ακόμη, για να ξοδέψουν ώρες που δεν τους περισσεύουν.
Και όλα αυτά για να εντυπωσιάσουν τους γείτονες τους, που δεν ενδιαφέρονται για αυτούς.
Οι γείτονες δεν ενδιαφέρονται για αυτούς, γιατί δεν τους γνωρίζουν.
Δεν τους γνωρίζουν γιατί δεν έχουν χρόνο, δεν έχουν χρόνο γιατί τον σπαταλάνε για να αγοράσουνε πράγματα που δεν τους χρειάζονται, και αγοράζουνε πράγματα που δεν τους χρειάζονται γιατί σπαταλάνε χρήματα που δεν έχουνε ακόμη κερδίσει.

Ποια χόρτα είναι φαγώσιμα;

Τα χόρτα τα αναγνωρίζουμε από το φύλλωμά τους, από το σχήμα τους, το χρώμα τους και όλα γενικά τα χαρακτηριστικά τους.
Οι δυσκολίες είναι μεγάλες γιατί υπάρχουν πολλές παραλλαγές του ίδιου χόρτου.
Τα ίδια χόρτα αλλάζουν χαρακτηριστικά από περιοχή σε περιοχή. Στην ίδια ακόμη περιοχή, δίπλα - δίπλα , αν το ένα είναι μικρότερο και το άλλο μεγαλύτερο τα φύλλα τους αλλάζουν σχήμα αλλά και χρωματισμούς. Το ίδιο είδος χόρτου, αν φύεται σε ίσκιο ψηλώνει για να βρει τον ήλιο και αν φύεται σε ξέφωτο, τα χρώματά του είναι πιο ανοικτά αλλά και δεν έχει ύψος.
Πολλές φορές έχουν άλλα τοπικά ονόματα παρόλο αν και είναι ακριβώς τα ίδια με τα χόρτα μιας άλλης περιοχής. Τα χόρτα που είναι στη πρώτη γραμμή και περιζήτητα σε μια περιοχή σε μια άλλη περιοχή ούτε καν τα ξέρουν και δεν τα μαζεύουν.

Οι γιαγιάδες συμβουλεύουν:
Τα χόρτα που τρώγονται έχουν γάλα στη ρίζα τους.
Ότι είναι καθιστό τρώγεται.
Να προτιμάτε τα καθιστά χόρτα και όχι τα όρθια.
Κάποια είδη χόρτων είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο.
Στην Ελλάδα έχουν «αναφερθεί» δυο περιστατικά από κατανάλωση χόρτων. Το πρόσφατο περιστατικό είχε να κάνει με το λεγόμενο λαϊκά « διαβολόχορτο », που ήταν μαζί με βλήτα ή βλίτα και καταναλώθηκε προκαλώντας ατροπικό φαινόμενο δρώντας πάνω στο νευρικό σύστημα. Το διαβολόχορτο είναι όρθιο χόρτο με άσπρο λουλούδι και φύλλο που μοιάζει με πλατανόφυλλο σε αντίθεση με το βλήτο που έχει φύλλωμα λείο στα άκρα του και όχι δαντελωτό. Συνήθως μαζί με τα βλίτα μαζεύουν ένα χόρτο που λέγεται στίφνος και τα μαγειρεύουν μαζί.
Ας θυμηθούμε και το κώνειο που δηλητηρίασε τον Σωκράτη. Το κώνειο είναι το έγχυμα του βρομόχορτου που λέγεται και βρωμούσα και έχει την μυρωδιά ποντικού.
Το διαβολόχορτο είναι η γνωστή μπελαντόνα με γεύση υπόξινη και οπωσδήποτε με άσχημη μυρωδιά.
Τοξική είναι και η ρίζα του σέλινου.
Δηλητηριώδης είναι και η πικροδάφνη. Ας μη ξεχνάμε και το μανδραγόρα ή σερνικοβότανο γιατί βοηθάει τη γονιμότητα της γυναίκας, αλλά που η κατανάλωσή του προκαλεί διάφορες παρενέργειες στον άνθρωπο από παραισθήσεις, απώλεια μνήμης κ. λ. π.

Συμβουλή:
Ότι δεν ξέρουμε το αποφεύγουμε!
Μερικοί έχουν μάθει ένα είδος χόρτων ή δύο ή περισσότερα και αυτά μαζεύουν. Άλλοι όταν μαζεύουν χόρτα μαζεύουν ένα είδος και άλλοι διάφορα είδη.

Η αποθήκευση των χόρτων
Ο καλύτερος τρόπος αποθήκευσης είναι να τα μαράνουμε για 10 λεπτά με λίγο νερό στη κατσαρόλα να τα στραγγίσουμε και να τα μοιράσουμε σε πακέτα των 500 γραμμαρίων να τα κλείσουμε καλά σε σακούλες και να τα βάλουμε στη κατάψυξη. Διατηρούνται για περίπου 8 μήνες.
Τα χόρτα σε πολλά μέρη τα παστώνουν.

Πως τρώγονται
Στην μεσογειακή διατροφή είναι απαραίτητα στο καθημερινό διαιτολόγιο
Τα άγρια χόρτα μπορούν να φαγωθούν ωμά στη σαλάτα, ή βρασμένα, ή να πιούμε το ζουμί τους προσθέτοντας λίγο λεμόνι. Επίσης παστώνονται ή τσιγαρίζονται και ακόμη γίνονται χορτόπιτες και χορτόσουπες.
Όλα τα χόρτα μπαίνουν στη σαλάτα
Φυσικά τα ωμά χόρτα είναι θρεπτικότερα από τα βρασμένα γιατί με το βρασμό καταστρέφονται όλες οι βιταμίνες τους.
Μπορούν να περιέχονται στη σαλάτα μαζί με άλλα λαχανικά και ακόμη όταν είναι βρασμένα μπορούμε να έχουμε μια ποικιλία χόρτων γιατί είναι σαφώς πιο νόστιμη και θρεπτική.
Οι σαλάτες μπορούν να έχουν σπανάκι, ή μάραθο, οτιδήποτε χόρτο, τα πάντα.. Αν πρόκειται να τα καταναλώσουμε σαν σαλατικό, μπορούμε να μαζέψουμε διαφόρων ειδών γλυκά χόρτα, όπως επίσης και για χορτόπιτα.
Η καλή πίτα θέλει σαράντα ειδών χόρτα.
Αλλά αν πρόκειται να τα βράσουμε, τότε πρέπει όχι μόνο να μαζέψουμε ένα είδος αλλά και του ίδιου μεγέθους για να έχουμε το ίδιο σημείο βρασμού. Το βράσιμο διαφορετικών ειδών χόρτων απαιτεί ιδιαίτερη δεξιοτεχνία. Πρέπει να ξέρουμε αν τα χόρτα βράζουν στον ίδιο χρόνο ή σε διαφορετικό για να τα βάλουμε πρώτα ή τελευταία στην κατσαρόλα. Και οπωσδήποτε τα χόρτα δεν θέλουν πολύ βράσιμο.
Επίσης τα πικρά τα βράζουμε σε πιο πολύ νερό για να ξεπικρίσουν, τους βολβούς που είναι ακόμη πιο πικροί τους βράζουμε ανανεώνοντας το νερό τους.
Γενικά το βράσιμο των χόρτων γίνεται σε όσο το δυνατόν λίγο νερό για να διατηρήσουν τη γεύση τους και τις ουσίες τους.

ΑΓΡΙΑ ΦΑΓΩΣΙΜΑ ΧΟΡΤΑ

Η καταγραφή που ακολουθεί μπορεί να αποτελέσει και οδηγό συλλογής άγριων φαγώσιμων χόρτων της Κορινθίας. Παράλληλα σε ξεχωριστό CD με τον ίδιο τίτλο ότι είναι καταγεγραμμένο εδώ είναι και σε φωτογραφία.

ΡΑΔΙΚΙΑ
Περιέχουν νιτρικό κάλιο, θειικά και φωσφορικά άλατα, μαγνήσιο, ρητίνες, φρουκτόζη, κιχωρίνη, ινουλίνη, ιντυβίνη ( στην οποία οφείλεται και η πικράδα τους ).
Ο Γαληνός τα ονόμαζε φίλους του συκωτιού.
Ως βότανο είναι τονωτικό και αυξάνει τη ροή της χολής. Είναι διουρητικό και συνιστάται για τις πέτρες νεφρών και χολής.. Επίσης για ρευματισμούς και αρθρίτιδες. Το αφέψημα των ριζών και των φύλλων χορηγείται για τη μείωση του σακχάρου, για τον ίκτερο κωλικούς του συκωτιού και διαλείποντες πυρετούς.
Οι ρίζες τους αποξηραίνονται καβουρδίζονται και αλέθονται και υποκαθιστούν τον καφέ.

1. Ταραξάκο
Ονομάζεται και πικραλίδα ή πικροράδικο. Στη Νεμέα τα λένε μαυρομάτες και στους Αγίους Θεοδώρους τα λένε χόρτα του Αβραάμ. Στο Στεφάνι και αλλού τα λένε φαρμακολίθρες Φύονται παντού και λέγονται και χωτά. Μοιάζουν με τα θαλασσινά ραδίκια. Έχουν πριονωτά φύλλα μακριά. Το χαρακτηριστικό να φύονται μαζί αυτά τα χόρτα, ευνοεί το μάζεμα τους. Η καρδιά τους είναι άσπρη. Οι Περαχωρίτες και οι κάτοικοι των Πισίων το μαγειρεύουν με αρνάκι, για να σπάει η πικρίλα τους και είναι κάτι το ιδιαίτερο.
2. Γλυκοράδικο
Το γλυκοράδικο ή κοκκινοράδικο έχει ίσα πλατιά φύλλα ελαφρά οδοντωτά και στο άκρο τους ελαφρά γυρτά. Επίσης τα φύλλα έχουν κοκκινωπό χρώμα στο κέντρο τους.
3. Κατσαροράδικο
Το κατσαροράδικο έχει φύλλα κατσαρά και κλείνουν. Είναι πικρό ραδίκι. Εξαιρετικά νόστιμο. Και μερικές χρονιές αρκετά σπάνιο.
4. Κιτρινοράδικο
Έχει άνθη κίτρινα, και τα φύλλα του είναι λίγο πλατιά. Είναι και αυτό πικρό ραδίκι και φύεται στους ελαιώνες και τα δασωμένα μέρη.
5. Κορακοδοντιά
Μοιάζει με το κατσαροράδικο αλλά έχει μεγάλο φύλλο και πολύ κατσαρό. Έχει ένα μικρό στρογγυλό λουλουδάκι Φύεται ψηλά στο βουνό. Ιδιαίτερα πικρό. Είναι περιζήτητο από τους παλιούς..
6. Αγκαθάκι
Λέγεται και αγγιναράκι. Σε πολλά μέρη της Κορινθίας το λένε νικολοβάρβαρο αλλά και χόρτο του Χριστού. Λέγεται και καλαγκάθι στην περιοχή της Δυτικής Κορινθίας.Έχει στην καρδιά του ένα πολύ μικρό αγκαθάκι.Είναι είδος κοκκινοράδικου και όχι από τα πολύ πικρά ραδίκια.
7. Ασπροράδικο
Έχει άσπρη καρδιά, από όπου προέρχεται η ονομασία του και είναι πολύ πικρό ραδίκι. Το ασπροράδικο φύεται επί το πλείστον σε ξερά μέρη και ποτέ σε καλλιεργημένα.
8. Καούσα
Είδος ραδικιού. Το χόρτο αυτό ήταν περιζήτητο τα πιο παλιά χρόνια , το ζητούσε ο κόσμος γιατί έμπαινε μαζί με τα άλλα βραστά χόρτα. Η περιοχή της Αρχαίας Κορίνθου ήταν γεμάτη και οι άνθρωποι μάζευαν καούσες γιατί τις ζητούσαν επίμονα οι αγοραστές στις λαϊκές. Στις μέρες μας σπανίζουν. Χόρτα με ίσο φύλλο που είναι αργυρό και στο άκρο σκούρο, απλωμένο πάνω στη γη. Μόλις το κόβεις μαζεύει σαν καβούρι όπως τα περισσότερα είδη ραδικιών. Το φύλλο του έχει μια αψάδα μόλις το τρίψεις.
9. Ποιμενόσακος
Capsela Bursa. Το όνομά του προέρχεται από σχήμα του σπόρου του που είναι ίδιο με το σακούλι του βοσκού, που κρέμεται από τον ώμο του.
10. Βαθιοράδικο
Ονομάζεται έτσι, εξ’ αιτίας της βαθειάς του ρίζας και συλλέγεται κυρίως στην περιοχή της Σολυγείας.
11. Κιχώριο
Ονομάζεται το πολύ πολύ πικρό ραδίκι. Απαραίτητο το ξεζούμισμα όταν το βράζουμε.
12. Ραδίκι θαλασσινό
Ονομάζεται άλλοτε ραδίκι της θάλασσας, άλλοτε γιαλοράδικο ή σε άλλες περιοχές σταμναγκάθι.
Τα θαλασσινά ραδίκια έχουν πριονωτό φύλλωμα και φύονται ακόμη και εκεί που σκάζει το κύμα.
13. Φαρμακόρες
Έτσι ονομάζονται τα αγριοραδίκια που φύονται στον Άγιο Γιάννη και την Βελίνα. Πολλοί επισκέπτονται τις ταβέρνες του Αγίου Γιάννη, λίγα χιλιόμετρα μετά τα Αθίκια, για να φάνε κοψίδια ,αλλά μετά μιλάνε για τα χόρτα που έφαγαν. Γερμανοί ερευνητές καταγράφουν ότι τα χόρτα αυτά κάνουν καλό σε περίπου 70 παθήσεις.

Σχόλιο: Τα πικρά ραδίκια γίνονται κατά κανόνα βραστά και συνοδεύονται με λάδι και λεμόνι, ενώ τα γλυκά ραδίκια είναι ιδανικά να μαγειρεύονται με κρέας.

ΒΡΟΥΒΕΣ - ΣΙΝΑΠΙΑ
Ονομαστές για την καθαριότητα που επιφέρουν στο έντερο. Συνδυάζονται υπέροχα με ψάρι. Παλιότερα ήταν τόση πολύ η βρούβα στη Βόχα ( περιοχή της ανατολικής Κορινθίας) που: καθημερινά αφού την μαζεύανε την τσουβαλιάζανε και τη καταβρέχανε μέχρι να τη φορτώσει το φορτηγό για την Αθήνα. Όπως και με τα αμπελόφυλλα που τα φόρτωνε και αυτά το φορτηγό εξοικονομούσανε και οι πιτσιρικάδες ένα χαρτζιλίκι. Βέβαια με τα οργώματα, η βρούβα εξαλείφθηκε γιατί δεν προλάβαινε να σποριάσει και πλέον σπανίζει σαν είδος, που κάποτε ήταν άφθονη και την κατανάλωναν πολύ γιατί γιατρεύει τη δυσκοιλιότητα.
1. Βρούβα
Κυρίως κόβουμε τον τρυφερό βλαστό του χόρτου.
2. Πικρούνα
Οι πικρούνες , βρούβες που λίγο πικρίζουν ,θεωρούνται τα εκλεκτότερα χόρτα.
Οι πικρούνες πολλές φορές είναι χοντρές και φύονται ιδιαίτερα στα ορεινά. Αλλά επίσης έχουν ψιλό φύλλο και μοιάζουν με τις βρούβες αλλά είναι μαύρες.
Σχόλιο: Υπάρχει ένα είδος βρούβας, που μοιάζει πολύ με την πικρούνα αλλά δεν την μαζεύουμε, αλλά και ούτε και τα κατσίκια δεν την τρώνε.
3. Λιναρίθρα
Είδος βρούβας, πολύ ψιλή και για να καταλάβουμε την εκτίμηση συγκριτικά με τη βρούβα για αυτά τα χόρτα, οι ντόπιοι λένε: «Οι Αθηναίοι όλα τα τρώνε»
4. Σινάπι
Είναι γεμάτος ο κόσμος από «δαύτα». Τα φύλλα έχουν πιπερώδη γεύση και μπαίνουν στη σαλάτα ή βράζονται. Από τον σπόρο του καλλιεργημένου σιναπιού αφού αλεσθεί προέρχεται η μουστάρδα. Από το ένα είδος σιναπιού προέρχεται η άσπρη μουστάρδα και από το άλλο η μαύρη που έχει πιο δυνατή γεύση.
5. Λαψάνα
Γλυκοσινάπι. Πολλοί την περνάνε για γλυκοβρούβα με μεγάλα φύλλα. Σινάπι και βρούβα εξάλλου είναι πολύ κοντά.

ΛΑΠΑΘΑ
Λάπατο ή Λάπαθο
Τα φύλλα του λάπατου γίνονται πίττες αλλά και περιτυλίγουν όπως με το λάχανο και τα αμπελόφυλλα ντολμάδες και ντολμαδάκια. Τα λάπατα όπως και οι βρούβες εξαφανίσθηκαν από το σιτηρέσιο μας γιατί τα εξαφάνισαν τα οργώματα.
Υπάρχουν τα άγρια λάπατα και τα ήμερα λάπατα.
Αγριολάπατο. Rumex. Έχει κοκκινωπά φύλλα και υπόξινη γεύση.

ΡΟΚΑ
Η ρόκα ή ρούκα στην τοπική διάλεκτο της Κορινθίας είναι αυτοφυής σε όλη την Κορινθία. Σήμερα είναι της μόδας και προσφέρεται σαν σαλατικό παντού στα καλά εστιατόρια, με αρκετά τσουχτερή τιμή.Ο τόπος είναι γεμάτος ρόκα. Σε άλλα μέρη είναι καλλιεργήσιμη.

ΣΕΣΚΟΥΛΑ ή ΣΕΣΚΛΑ
Αυτοφυή στην Κορινθία, είναι τόσο πολύ εξαπλωμένα που νομίζει κανείς ότι είναι σπαρμένα. Συναντάμε τα άγρια σέσκλα ή σέσκουλα και τα ήμερα τα άσπρα και τα ήμερα τα κόκκινα. Συνηθίζονται στις χορτόπιτες αλλά και για να περιτυλίγουν τους ντολμάδες και τα ντολμαδάκια.
Πεντάνευρο
Το όνομά του το οφείλει στο φύλλο του που είναι μεγάλο και έχει πέντε νεύρα .
Είναι ένα βότανο.
Οι γιαγιάδες μας χτυπούσαν θειάφι με καθαρό κερί και λάδι και το έβαζαν στα φύλλα του πεντάνευρου και πάνω στα καψίματα. Με την ίδια αλοιφή, γίνονταν καλά από τα εκζέματα.
Πεντάνευρο έχουμε τριών ειδών. Πεντάνευρο το μέγα, πεντάνευρο το ψύλλιο και πεντάνευρο το κορωνόποδο.

ΑΓΡΙΟΖΟΧΟΙ
Ζοχός. Λέγεται και τζοχός ή σφογγός.
Υπάρχουν πολλά είδη ζοχών. Διακρίνονται κυρίως στα όρθια και τα καθιστά ή ξαπλωτά ή χωστά όπως θέλουμε τα λέμε στη Κορινθία. Είναι περιζήτητα. Γιατί έχουν ιδιαίτερη γεύση, ελαφρά γλυκιά και μπαίνει στις πίττες για να απαλύνει τις έντονες γεύσεις άλλων χόρτων.
Πολλοί όμως ούτε να ακούσουν δεν θέλουν ότι μπαίνει στη πίττα ο ζοχός. Ούτε συνηθίζεται να γίνεται χορτοσαλάτα.Είναι χόρτο που γίνεται τσιγαριστό, όπως το αγριόπρασσο, το σέσκουλο, κ.λ.π.
Ροσίλι. Το λέμε και δροσίλι εδώ στη Κορινθία. επειδή κρατάει στα φύλλα του δροσοσταλίδες.
Είδος ζοχού και αυτό, από τους όρθιους.
Αγριοζοχός. Ο αγριοζοχός είναι διάσπαρτος και έχει κόκκινα στίγματα στα φύλλα του. Μορφολογικά δεν μοιάζει με τον ζοχό. Έχει κόκκινη καρδιά του και τα φύλλα του κόκκινα στίγματα.
Ως επί το πλείστον βράζεται και σπάνια μπαίνει στις πίττες ή στη σαλάτα, που είναι γαστρονομική προτίμηση άλλων περιοχών.
Κουφολάχανο. Είδος αγριοζοχού, που συναντιέται σε πολλά μέρη.
Παχολάχανο. Είδος αγριοζοχού.

ΑΛΛΑ ΕΙΔΗ ΧΟΡΤΩΝ

Καρκαλούδι.  Φύεται παντού, αλλά το συλλέγουν ως φαγώσιμο σε μερικές μόνο περιοχές.

Μαστίχι. Το μαστίχι φύεται νωρίς το φθινόπωρο. Τέλη Σεπτεμβρίου αρχές Οκτωβρίου. Αργότερα που βγαίνουν τα ραδίκια σπάνια το μαζεύουμε.

Αρμυρίκι. Μία φημισμένη σαλάτα είναι η αρμύρα από το ομώνυμο χόρτο. Στη Κορινθία την ονομάζουν αρμυρίκι. Επίσης συνηθίζεται να γίνεται τουρσί.
Άλλες ονομασίες της σε άλλες περιοχές είναι: σαλικόρνια ( salicornia europea), αλμύρα, αλμυρίχη, θαλασσινό φασόλι και τρώγεται βραστό ή απλά ζεματισμένο ή τα κλωναράκια της προστίθενται στη σαλάτα ή τουρσί. Πλέον η αρμύρα είναι και καλλιεργήσιμο χόρτο εξαιτίας της εμπορικής της αξίας. Για την καλλιεργημένη αρμύρα ο σπόρος εισάγεται από την Ιταλία (salsola soda ).

Γαλατσίδα. Η ονομασία τσιτσί-μαμά συνηθίζεται από τους πρόσφυγες.
Η γεύση του είναι σαν να τρως αρνάκι. Φύεται σε διάφορες περιοχές ∙ Σπαθοβούνι, Ποσειδωνία και αλλού.Συνδυάζεται και με αρνί, και συνηθίζεται αυτό το φαγητό ετησίως από τους υποστηρικτές του.

Κόλλα.Μοιάζει με τη γαλατσίδα και πολλοί δεν τις ξεχωρίζουν.

Λαγομαμιά. Η λαγομαμιά είναι διαφορετική από την γαλατσίδα και την κόλλα. Πολλοί μάλιστα συγχέουν τα χόρτα αυτά γιατί φύονται συντροφικά.

Λαγόχορτο. Λέγεται και το φαί του λαγού, το ψωμί του λαγού.
Στην Κεφαλληνία λέγεται το γένι του τράγου και είναι άλλο είδος και στην Εύβοια λαγονοριά και επίσης είναι άλλο είδος.
Η επιστημονική τους ονομασία είναι το Γένι του τράγου και για το είδος που φυτρώνει στην Κορινθία η ονομασία είναι Τραγωπώγων ο πρασσόφυλλος.
Ο κεντρικός βλαστός περιέχει ελαφρά πικρό γαλακτώδη χυμό και τρώγεται ωμός.
Μπαίνει στις πίττες αλλά γίνεται τουρσί ή βράζεται. Τέλος οι ρίζες γίνονται σούπα ή τσιγαρίζονται ή ψήνονται στη σχάρα.
Ως βότανο είναι διουρητικό και καθαρτικό. Ως έγχυμα χορηγείται σε αρθρίτιδες, ρευματισμούς και παθήσεις του δέρματος. Ως αφέψημα χορηγείται σε νεφρολιθιάσεις.

Σκολούμπρι.
Προστίθεται στη σκορδαλιά αφού αφαιρέσουμε τα αγκαθάκια που έχει με το χέρι μας. Η σκορδαλιά που γίνεται με σκολούμπρι δεν χρειάζεται πατάτα.

Χτενάκι. Περιζήτητο χορταρικό που τείνει να εκλείψει. Μπαίνει στις πίττες και στα γιαχνιστά ή ζουμερά.

Στρούθελο. Τα στρούθελα μπαίνουν στις πίττες.

Παπαρούνα. Οι παπαρούνες είναι χόρτα για πίττες.

Ξυγκάκι. Επίσης χόρτο που μπαίνει στις πίττες.

Χοιροβότανο ή χοιρόχορτο. Συνδυάζεται με τη λαψάνα. Η πιο κοινή ονομασία είναι μπρέσα. Οι μπρέσες θεωρούνται το εκλεκτό χορτάρι για τα κουνέλια και τα γουρουνάκια, αν και σαν κατοικίδια είναι παμφάγα. Επίσης για τον άνθρωπο συστήνουν τις μπρέσες ως φάρμακο γιατί λένε ότι ρίχνει την πίεση.

Αγριόπρασο
Το αγριόπρασο φυτρώνει λες και το έχεις σπείρει και φυσικά πωλείται στις λαϊκές αγορές όπως και το σπαρτό. Διαφέρει σε μέγεθος από το σπαρτό πράσο που είναι πολύ εύρωστο. Μπαίνει στις πίττες.

Αγριομάρουλο

Αγριόσκορδο

Τσουκνίδα. Προστίθεται στις πίττες. Αλλά ο καλύτερος τρόπος είναι να αποξηραίνεται και να προστίθεται όπου θέλουμε. Σε σαλάτες, πίττες μέσα σε βρασμένα άλλα χόρτα…
Η τσικουνίδα είναι δύο ειδών. Η ήμερη αλλά και η άγρια η σκληρή που αυτή φημίζεται σαν γιατρικό.

Γαϊδουράγκαθο. Τα βλαστάρια ( τα στελέχη, οι μίσχοι ) του γαϊδουράγκαθου είναι τρυφερά, αλλά θέλουν ξεφλούδισμα για να τα απολαύσεις. Οι δάσκαλοι μας εξιστορούν ότι μικροί συνηθίζανε να τρώνε καθημερινά βλαστάρια όπου τα βρίσκανε. Τους προέτρεπαν οι γονείς τους να τα τρώνε, λέγοντας τους ότι είναι ιδιαίτερα δυναμωτικά. Αντίθετα στις αγκινάρες τρώγεται το άνθος αλλά και το βλαστάρι.

Γλυκόριζο. Ολόκληρες περιοχές έχουν το όνομα αυτό εξαιτίας της επικράτησης στην βλάστηση αυτών των περιοχών του γλυκόριζου. Η βαθειά άροση που επιβλήθηκε τα τελευταία χρόνια σαν προϋπόθεση για την εγκατάσταση ενός νέου αγροκτήματος ξερίζωσε τα γλυκόριζα και οι Ιταλοί αγόραζαν τις ρίζες για φαρμακευτικούς σκοπούς.

Μολόχα. Μπες μολόχα βγες τσουκνίδα, Μπες μολόχα βγες τσουκνίδα….
Το ποιηματάκι που συνόδευε την εντριβή με την μολόχα στο σημείο του δέρματός μας που ήταν ερεθισμένο από την επαφή του με την τσουκνίδα. που σίγουρα ότι επικαλείται δεν ισχύει.
Μόνο ένα είδος μολόχας τρώγεται. Βέβαια δεν τη βάζουν όλοι στη πίτα. Προτιμούν τα φύλλα της μολόχας ή τα τρυφερά βλαστάρια της. Αναφέρεται ότι η μολόχα και η τσουκνίδα ήταν αγαπημένα καλλιεργήσιμα λαχανικά των αρχαίων Ελλήνων.

Αγριοκαρότο.

Αγριοσέληνο.

Καυκαλήθρα. Μπαίνει στις πίττες αλλά και στις σαλάτες.

Μυρώνι. Όταν βάλεις στο στόμα σου μυρώνια και τα μασήσεις το στόμα σου ευωδιάζει.

Σφολίτσι. Είδος μυρωνιού πιο άγριο.

Σκατζίκι. Είδος μυρωνιού πιο άγριο, που φύεται πολύ ψηλά.

Σπαράγγι. Τα άγρια σπαράγγια είναι εξαίσια τροφή κυρίως ωμή. Τα ούρα μετά από το φαγητό τους μυρίζουν. Φημολογείται ότι έχουν ιδιαίτερα τονωτικές και αποτοξινοτικές ιδιότητες. Επίσης έχουν βιταμίνες και ουσίες διουρητικές, βοηθούν τα έντερα αλλά πρέπει να τα αποφεύγουν όσοι έχουν αυξημένο ουρικό οξύ , κυστίτιδα ή οξείες ρευματικές αρθρίτιδες. Τα προτιμούν οι άνθρωποι που έχουν προβλήματα με την καρδιά. Είναι δυο χρωματισμών τα πράσινα και τα βιολετιά.
Από τον Μάρτιο κάνουν την εμφάνισή τα καλλιεργημένα σπαράγγια επίσης και στα μανάβικα και τις λαϊκές που είναι δύο ποικιλιών τα άσπρα και τα πράσινα.
Τα καλλιεργημένα είναι πολύ χοντρά σε αντίθεση με τα άγρια.
Τα καλλιεργημένα σπαράγγια είναι πολύ επιβαρυμένα με ζιζανιοκτόνα.

Με ποιους τρόπους μαγειρεύονται;
Ο ιδανικός τρόπος είναι ψητά στη σχάρα, αλλά και μπορούμε να τα βράσουμε στον ατμό για να μη χαθεί με το βράσιμο η ουσία και να αναδειχτεί η νοστιμιά του πολύτιμου αυτού βλαστού της άνοιξης.
Όσον αφορά το ψήσιμο τα πράσινα στην ζεσταμένη σχάρα σε λίγα λεπτά ψήνονται οι χυμοί επίσης μένουν και τα σπαράγγια είναι πολύ νόστιμα. Τα άσπρα σπαράγγια θέλουν λίγο χρόνο περισσότερο για να είναι έτοιμα.
Στον ατμό τώρα, βάζουμε στην κατσαρόλα 2 εκατοστά νερό και τα σπαράγγια στο ειδικό καλαθάκι, πάντοτε σε ματσάκι, και τα τοποθετούμε μέσα στη κατσαρόλα. Χαμηλώνουμε τη φωτιά και σκεπάζουμε. Είναι έτοιμα μόλις το σπαράγγι λυγίζει όταν το σηκώνουμε κρατώντας το από τη μέση. Συνήθως χρειάζονται 4 – 6 λεπτά.
Τα στραγγίζουμε και τα προσφέρουμε αμέσως ζεστά. Αν θέλουμε να τα σερβίρουμε την άλλη εβδομάδα τα βουτάμε σε κρύο νερό και τα στραγγίζουμε καλά και τα διατηρούμε στο ψυγείο.
Τηγανητά τώρα , μπορούμε να προσθέσουμε πρώτα το λάδι ώστε να πάει παντού στο τηγάνι, σε δυνατή φωτιά, μετά βάζουμε το σκόρδο και τη καυτερή πιπεριά για 15 δεύτερα περίπου , μέχρι να ροδίσει το σκόρδο και μετά τα σπαράγγια και ανακατεύουμε για άλλα 15 δεύτερα. Προσθέτουμε νερό και συνεχίζουμε το ανακάτεμα για 30 δεύτερα μέχρι να εξατμισθούν τα υγρά. Συνεχίζουμε για 30 δεύτερα ακόμη το ανακάτεμα πάνω στη φωτιά μέχρι να μαραθεί ο βασιλικός που προσθέτουμε στο τέλος.
Επίσης συνηθίζεται τα σπαράγγια να τρώγονται με ομελέτα. Στο τηγάνι πρώτα τσιγαρίζουμε τα σπαράγγια που πρώτα τα έχουμε ζεματίσει και μετά περιχύνουμε με τα αυγά που τα έχουμε χτυπήσει.

Ομβρυά
Το θηλυκό σπαράγγι, τρώγεται όπως το σπαράγγι. Άλλο φαΐ έχει όμως τα σπαράγγι και άλλο η οβρυά.

Φτέρη
Τα βλαστάρια της φτέρης, σε πολλά μέρη είναι περιζήτητα εξίσου με τα σπαράγγια που τρώγονται όπως και αυτά.

Βολβός
Ο βολβός αναγνωρίζεται από δύο μικρά λογχοειδή φυλλαράκια που προεξέχουν από τη γη. Με τον κασμά, ο βολβός βγαίνει στην επιφάνεια. Θεωρείται εκλεκτότατη τροφή και συνοδεύεται σχεδόν πάντα από σκορδαλιά. Υπάρχουν και καλλιεργημένοι βολβοί .που φυτρώνουν μέσα σε τσουβάλια. με άμμο.

Σαλέπι
Λέγεται και σερνικοβότανο. Το σαλέπι είναι διπλός βολβός. Ο ένας είναι μικρός και μαλακός, ο άλλος μεγάλος σκληρός και δυνατός. Τον μεγάλο τον συλλέγουμε και τον ξηραίνουμε σε στεφάνια περασμένα με κλωστή. Μετά ακολουθεί το στούμπηγμα που γίνεται σκόνη.
Το σαλέπι γίνεται ρόφημα γιατρικό που έχει το ίδιο όνομα με τον βολβό. Παρασκευάζεται ως εξής:
Σε ένα ποτήρι νερό προσθέτουμε μισή κουταλιά σαλέπι και το βράζουμε. Είναι γιατρικό για τον βήχα και το άσθμα.

Κρόκος
Ο κρόκος απαντιέται σε διάφορα μέρη της Ελλάδος ως αυτοφυής , αλλά εκεί που ευδοκιμεί περισσότερο είναι στο χωριό Νέα Κώμη , δέκα χιλιόμετρα νότια της Κοζάνης.
Το μοβ λουλούδι αλλά και οι κίτρινοι στήμονες είναι μεγαλύτεροι. Κάθε χρόνο τον Ιούνιο φυτεύονται οι βολβοί σε βάθος περίπου 40 cm και τον Οκτώβρη που μικραίνει η μέρα και ξεθαρρεύουν τα λουλούδια του κρόκου τα συλλέγουν για τον αναγκαστικό συνεταιρισμό του χωριού. Οι βολβοί φυτεύονται ο ένας δίπλα στον άλλο , απόσταση περίπου 15 cm και έχουν την ιδιότητα να πολλαπλασιάζονται και να γίνονται και άλλοι βολβοί με το λουλούδι τους ο καθένας. Στα επτά χρόνια έχουν πολλαπλασιασθεί τόσο που δεν μένει χώρος για να χοντρύνουν και να μεγαλώσει το λουλούδι τους πολύ και τους ξεθάβουν και τους ξεχωρίζουν και τους φυτεύουν όπως είπαμε τον Ιούνιο. Οι τοιχογραφίες στα αρχοντικά της Σιάτιστας και της Εράτειρας στην περιοχή της Κοζάνης έχουν γίνει με χρώματα από τους κρόκους.
Στη μαγειρική συναντιέται με το όνομα ζαφορά και είναι από τα πιο ακριβά καρυκεύματα στον κόσμο, χρησιμοποιείται για να δώσει χρώμα , άρωμα και γεύση.
Συλλέγεται πρωί και την χρησιμοποιούν στην διεθνή μαγειρική.

Κόλιανδρο.

Κάρδαμο.

Φλόμος.Verbascum. Το όνομά φλόμος, προέρχεται από το στέλεχός του που το χρησιμοποιούσαν για να φλομώνουν στο ξύλο τα παιδιά. Επίσης χρησιμοποιείται στο ψάρεμα. Ρίχνουν τους φλόμους εκεί όπου είναι τα ψάρια να τα φλομώσουν με τη μυρωδιά του φλόμου και να τα οδηγήσουν στα δίχτυα ή να τα βγάλουν από τις κρύπτες τους και να τα κυνηγήσουν.

Αντράκλα ή γλιστρίδα
Υπάρχουν ποικιλίες αυτοφυείς και άλλες που καλλιεργούνται. Αυτές που καλλιεργούνται είναι πιο πλατύφυλλες.
Εξαιρετικά ωφέλιμη είναι η αντράκλα σ’ αυτούς που πάσχουν από αναιμία, χρόνια δυσκοιλιότητα, αιμορροΐδες, ραγάδες του πρωκτού και ορισμένες παθήσεις των εντέρων.
Η αντράκλα προστίθεται στη ντοματοσαλάτα.
Επίσης στο διάστημα που δεν υπάρχουν μαρούλια στην αγορά ούτε ώριμες ντομάτες, μπορούμε να τρώμε σαλάτα από αντράκλα που γίνεται νοστιμότερη αν είναι ανάμικτη με ωμό τριμμένο παντζάρι, γιατί σ’ αυτό περιέχονται θρεπτικές ουσίες.
Το λάδι που προσθέτουμε στη σαλάτα πρέπει να το χτυπούμε προηγουμένως με νερό και ζωμό λεμονιού ή τομάτας. Πάντοτε βάζουμε και τριμμένο κρεμμύδι.
Με σιταρένιο ψωμί είναι φαγητό εξαιρετικά θρεπτικό για την περίοδο του καλοκαιριού.

Βλίτο
Το κόκκινο βλίτο ή αγριόβλιτο είναι αυτό που είναι αυτοφυές. Το βλίτο είναι το λεγόμενο κουτόχορτο, που αναφέρεται περιπαιχτικά όταν κάποιος δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις που προσδοκάμε.
Κουτόχορτο έφαγες;
Συνηθισμένη και η βρισιά. Α ρε Βλίτο!
Οφείλεται στο γεγονός ότι αν το αφέψημα που προέρχεται από το σπόρο του πιείς και δεύτερη κούπα, τότε έχει παρενέργειες στην αντίληψή του.

Κάπαρη και Κρίταμο ή κρίτανη
Την ίδια εποχή που μαζεύουμε την κάπαρη , από αρχές Ιουνίου μέχρι μέσα Αυγούστου , ανάλογα με την χρονιά , που φύεται στα καβάλια και στα ανόργωτα μέρη , συλλέγουμε και την κρίτανη. Η κρίτανη είναι ένα φυτό σαν την περικοκλάδα και φύεται πάνω στον βράχο.
Διαφέρει από την κάπαρη γιατί δεν έχει αγκάθια και το φύλλο επίσης είναι πολύ μυτερό σαν λόγχη. Κόβουμε τα άκρα των βλαστών όταν είναι τρυφερά και ενώ την κάπαρη την αφήνουμε στον ήλιο μια μέρα να μαραθεί και μετά την περνάμε με τα χέρια και πέφτουν τα αγκαθάκια ,( όσα δεν πέσουν με τα χέρια πέφτουν μόνα επίσης μέσα στο νερό , που δεν το αλλάζουμε), η κρίτανη δεν έχει αγκάθια. Μετά επίσης βάζουμε στο νερό μέχρι να κιτρινίσουν καλά , περίπου μια βδομάδα και μετά επίσης ξεπλένουμε με πολλά νερά και μετά με ξύδι και λαδάκι .Τα καπαρόμηλα μπορούμε να τα μαζέψουμε τον Ιούνιο πριν να ανθίσουν όσο δηλαδή είναι μικρά τα μπουμπούκια και άσκαστα. Πριν από τα καπαρόμηλα μπορούμε να μαζέψουμε επίσης άκρες των βλαστών, τα καπαροβλάσταρα και αν ανθίσουν τα καπαρόμηλα και κάνουν το αγγουράκι , συλλέγουμε το αγγουράκι και το φτιάχνουμε με τον ίδιο τρόπο.

Κοτόχορτο. Stelaria. Οι κότες αρέσκονται στο κοτόχορτο που φύεται πυκνά και έρπει και κάνει και επαρκή εδαφοκάλυψη.

Προβατινίτσα. Πολύ γαλακτοδοτικό χόρτο.

Σιδηρόχορτο. Αν βοσκήσουν ελεύθερα σε ένα χωράφι άλογα, θα εξαφανίσουν ότι σιδηρόχορτο υπάρχει.

Κολλιτσίδα.Gallium. Είδος άγριου ριζαριού. Το ριζάρι που καλλιεργείται συστηματικά μας δίνει την κόκκινη βαφή. Τα πρόβατα όταν τρώνε από αυτό κοκκινίζουν τα έντερά τους. Σπουδαία ζωοτροφή.
Χρησιμοποιείται και για χρωματισμό ποτών, όπως το καμπάρι κ. λ. .π.

Σχόλια: 
- Τα άγρια χόρτα εξαφανίζονται από τους αγρούς και η τιμή τους είναι μεγάλη στις λαϊκές αγορές.Οι λόγοι είναι: τα οργώματα , οι χορτοκοπές, το τσιμεντάρισμα …

- Τα άγρια χόρτα είναι αυτοφυή. Μπορεί να είναι διάσπαρτα, αλλά πιο συχνά υπάρχουν αποικίες τους κατά τόπους.
- Τα ήμερα χόρτα είναι σπαρμένα και ακολουθούμε καλλιεργητικές τεχνικές και επεμβάσεις.
Τα ήμερα χόρτα τα συναντάμε και ως αυτοφυή σποραδικά σε μη εκτεταμένες αποικίες.
- Τα οικόσιτα ζώα και πτηνά, τρώνε σχεδόν όλα τα χόρτα που τρώνε οι άνθρωποι, όμως αρέσκονται και σε χόρτα που ο άνθρωπος δεν τα πλησιάζει.
- Τα κατσίκια προτιμούν τα κλαριά από τα δέντρα και τους θάμνους.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ως επίλογο στην εργασία αυτή, προτιμούμε την φράση που δοξάζει τα χόρτα:
« Σπουδαία τα λάχανα »!!! Γιάννης Βαρελάς

Πηγή: ΕΦΥΡΑΙΑ ΓΗ-Η εβδομαδιαία ενημέρωση για τις δράσεις  του ΚΗΠΟΥ ΤΗΣ ΑΦΘΟΝΙΑΣ

45ο φύλλο,  Κυριακή 26 Μαϊου 2013http://www.ftiaxno.gr/2013/05/blog-post_4323.html