Τσάι του βουνού

Τσάι του βουνού

Χαμηλός θάμνος που ζει πολλά χρόνια. Την Άνοιξη βγάζει ορθόκλαδα ανθοφόρα στελέχη, που είναι και το εμπορικό τμήμα του φυτού. Στη χώρα μας υπάρχουν διάφορα είδη του γένους Σιδερίτης, όμως μόνο το είδος Σιδερίτης raeseri χρησιμοποιείται για καλλιέργεια.

Σε ποια εδάφη φυτρώνει;

Φυτρώνει μόνο του σε όλες τις βουνοκορφές της χώρας μας, σε υψόμετρα πάνω από 800 μέτρα συνήθως. Μεγαλώνει σε διάφορα εδάφη. Δεν έχει ανάγκη από πολλά θρεπτικά στοιχεία. Αντέχει στην έλλειψη νερού.

Σε ποια κλίματα αναπτύσσεται;
Το βοηθούν πολύ οι μεγάλες διαφορές θερμοκρασίας ημέρας και νύχτας. Αντέχει στις παγωνιές του χειμώνα –όχι μόνο το μέρος του φυτού κάτω από το έδαφος αλλά και το πάνω μέρος του. Στις ξηρασίες του καλοκαιριού σταματά η ανάπτυξη του και ξαναρχίζει όταν βρει υγρασία.


Πως πολλαπλασιάζεται;
Προτιμότερος τρόπος είναι με διαίρεση φυτών που παίρνουμε από τις παλιές φυτείες. Με σπόρο.


Πότε φυτεύεται;
Ο σπόρος σπέρνεται το καλοκαίρι σε σπορεία.


Πως φυτεύεται;
Χρειάζονται 5-6 τετραγωνικά μέτρα σπορείου στο στρέμμα. Για κάθε τετραγωνικό μέτρο σπορείου χρειάζονται 5 γραμμάρια σπόρου. Τα σπορόφυτα φυτεύονται στο χωράφι το Φθινόπωρο. Οι αποστάσεις φύτευσης είναι 60-70 εκατοστά ανάμεσα στις γραμμές και 30-40 εκατοστά πάνω στη γραμμή. Τα βαθιά οργώματα δεν είναι απαραίτητα για να δημιουργήσουμε μια φυτεία. Η βιολογική καλλιέργεια του σιδερίτη είναι σχετικά εύκολη, γιατί απαιτεί μόνο οργανική λίπανση.

Πότε συλλέγεται;

Όταν τα ανθοφόρα στελέχη αρχίσουν να γίνονται ξυλώδη.

Πως αποξηραίνεται;

Τα ανθοφόρα στελέχη πρέπει να ξεραθούν σε σκιά, μέχρι να αποκτήσουν πρασινοκίτρινο χρώμα και έντονο άρωμα.

Πόση παραγωγή έχουμε;
Το πρώτο καλοκαίρι βγαίνουν λίγα ανθοφόρα στελέχη, ενώ από τον δεύτερο χρόνο η φυτεία φτάνει στην κανονική της απόδοση. Η συνηθισμένη απόδοση σε ξηρά ματσάκια ανθοφόρων στελεχών είναι 100-150 κιλά στο στρέμμα.


Που χρησιμοποιείται;
Φαρμακευτική: Το ρόφημα από τα μυρωδάτα ανθοφόρα στελέχη χρησιμοποιείται στο κοινό κρυολόγημα. Τα φύλλα ανακουφίζουν, αν τα τρίψουμε σε περιοχές με τσιμπήματα εντόμων ή με εγκαύματα από τον ήλιο. Μελισσοκομία: Είναι μελισσοτροφικό φυτό και το μέλι που προέρχεται από καλλιέργειες σιδερίτη είναι περιζήτητο από τους καταναλωτές.

Το γνωστό τσάι του βουνού απαντάται σε όλα τα ελληνικά βουνά αλλά και σε χέρσους τόπους. Είναι πολύ διαδομένο και δημοφιλές ρόφημα στην Ελλάδα και απαντά σε αρκετά τοπικά είδη, όπως το τσάι του Παρνασσού ή τσάι του Βελουχιού, της Πελοποννήσου, του Αγίου Όρους και του Αιγαίου. Ήδη από την αρχαιότητα ο Διοσκουρίδης το χρησιμοποιούσε ως θεραπευτικό των πληγών και πιστεύεται ότι είναι ευεργετικό για τα αιμοφόρα αγγεία της καρδιάς. Το τσάι του βουνού έχει πεπτικές , θερμαντικές, τονωτικές και αποτοξινωτικές ιδιότητες. Συνιστάται κατά των κρυολογημάτων, των ασθενειών του αναπνευστικού συστήματος και του ουροποιητικού συστήματος. Οι θεραπευτικές του ιδιότητες βοηθούν ακόμη στην καταπολέμηση των παθήσεων των τριχοειδών αγγείων και της καρδιάς, χάρη στις λεγόμενες φλαβονοειδείς ουσίες που περιέχει. Τέλος, το αφέψημα με λεμόνι και μέλι είναι αντισηπτικό και μαλακώνει το λαιμό.

Τσάι του βουνού

Πολυετής, αυτοφυής πόα ύψους έως 50 εκ., ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae).  Έχει φύλλα αντίθετα, χνουδωτά, λίγο οδοντωτά. Τα βράκτια είναι σχετικά μεγάλα, με χαρακτηριστικό σχήμα –απότομα μυτερά- και υπερκαλύπτουν τα άνθη. Βρίσκεται σε πετρώδεις και βραχώδεις θέσεις, σε μεγάλα υψόμετρα. Καταναλώνεται ευρύτατα στην Ελλάδα για τη κατασκευή αφεψημάτων και επειδή το μεγαλύτερο μέρος των φυτών που καταναλώνονται προέρχεται από αυτοφυείς πληθυσμούς, κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Το μέρος του φυτού που συλλέγεται είναι η ταξιανθία σε πλήρη άνθηση μαζί με 5-6 cm βλαστού. Οι ανθοφόροι βλαστοί ξηραίνονται ώστε να μπορούν να διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Φαρμακευτικές ιδιότητες: Τα δραστικά συστατικά του τσαγιού είναι η καφεΐνη που είναι διεγερτικό του νευρικού συστήματος, αλλά υπάρχουν και ίχνη θεοβρωμίνης που είναι διουρητική ουσία και δρα στο αναπνευστικό σύστημα. Τα νωπά φύλλα του είναι αρκετά πλούσια σε βιταμίνη C. Το έγχυμα του φυτού χρησιμοποιείται σαν χωνευτικό, διουρητικό σε πεπτικές διαταραχές και σαν διεγερτικό του εγκεφάλου και των μυών. Εξάλλου επιταχύνει την αναπνοή. Η μακρόχρονη όμως και σε μεγάλες δόσεις χρήση του τσαγιού μπορεί να προκαλέσει ελαφρά δηλητηρίαση που εκδηλώνεται με αϋπνία, αδυνάτισμα, απώλεια όρεξης και προβλήματα του νευρικού συστήματος. Το παρασκευαζόμενο αφέψημα με το όνομα «Τσάι του Βουνού» παρουσιάζει πολλές ευεργετικές ιδιότητες, οι οποίες οφείλονται στα συστατικά του αιθέριου ελαίου του, όπως για παράδειγμα στα φλαβονοειδή.   Το αφέψημα από το φυτό προτιμάται πολύ από τους Έλληνες, ειδικά τους χειμερινούς μήνες, λόγω της ευεργετικής του επίδρασης σε κρυολογήματα και φλεγμονές του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, ιδιότητες που ενισχύονται με την προσθήκη μελιού. Οι ευεργετικές επιδράσεις οφείλονται στην  αντιφλεγμονώδη, βακτηριοστατική και αντιοξειδωτική δράση του. Ακόμη θεωρείται ευστόμαχο, εφιδρωτικό, τονωτικό, αντιερεθιστικό και αντιαναιμικό διότι περιέχει Fe (Floca et al 1981). Μόλις τελευταία ανακαλύφθηκε άλλη μια φαρμακευτική ιδιότητα του τσαγιού. Προλαμβάνει την εμφάνιση της οστεοπόρωσης. Οργανοληπτικά το ρόφημα είναι πολύ εύγευστο και αρωματικό, ενώ μπορεί να καταναλωθεί ζεστό ή κρύο, με ζάχαρη, μέλι  Τα τσάι του βουνού στην περιοχή μας καθώς και σε άλλες ορεινές περιοχές της Ελλάδας, αποτελεί βασικό συστατικό της διατροφικής παράδοσης των κατοίκων και μάλιστα σε σημείο που η συλλογή του να αποτελεί  μια ολόκληρη τελετουργία και μέρος της τοπικής ιστορίας, της τοπικής παράδοσης και οικονομίας. Όλοι οι κάτοικοι τη συγκεκριμένη εποχή, ακόμη και αυτοί που ζουν μακριά απ΄ τα χωριά μας έρχονταν μόνο και μόνο για να μαζέψουν το τσάι της χρονιάς, αρκετές δε οικογένειες συμπλήρωναν το εισόδημά τους από τη συγκομιδή τσαγιού. Και όλα αυτά βέβαια με σεβασμό στο φυτό και με την προοπτική να υπάρχει και του χρόνου για να ξανανθίσει και να μας χαρίσει τις ευεργετικές του ιδιότητες, οι οποίες οφείλονται στα συστατικά του αιθέριου ελαίου του. Το αφέψημα αυτό προτιμάται πολύ από τους Έλληνες, ειδικά τους χειμερινούς μήνες, λόγω της ευεργετικής του επίδρασης σε κρυολογήματα και φλεγμονές του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος, ιδιότητες που ενισχύονται με την προσθήκη μελιού. Ακόμη θεωρείται ευστόμαχο, εφιδρωτικό, τονωτικό, αντιερεθιστικό και αντιαναιμικό. Το ρόφημα είναι πολύ εύγευστο και αρωματικό, ενώ μπορεί να καταναλωθεί ζεστό ή κρύο, με ζάχαρη, μέλι ή σκέτο. Το μέρος του βλαστού που συλλέγεται είναι η ταξιανθία σε πλήρη άνθιση μαζί με 5-6- cm βλαστού. Όμως εδώ και μερικά χρόνια, Στην προσπάθειά τους δε να μαζέψουν όσο γίνεται περισσότερο και σε λιγότερο χρόνο το ξεριζώνουν ή το κόβουν πολύ χαμηλά με ειδικά μηχανήματα ενώ ακόμα δεν έχει ωριμάσει και σχεδόν δεν έχει ανθοφορήσει, με αποτέλεσμα να μην ξαναφυτρώνει, μέχρι που να εξαφανιστεί τελείως. Όπως βλέπουμε λοιπόν η προστασία του όχι μόνο θα μας επιτρέψει να γευόμαστε  το ευωδιαστό αυτό αφέψημα, αλλά θα διασωθεί και ένα είδος φυτού που δεν υπάρχει αλλού. Και εδώ πρέπει να απευθύνουμε μια θερμή παράκληση προς όλους τους φορείς, τοπικούς, όπως δήμος, σύλλογοι πολιτιστικοί, εξωραϊστικοί, φυσιολατρικοί κ.λπ που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, αλλά και κρατικοί φορείς, όπως δασαρχείο κ.α. να σκύψουν στο πρόβλημα και να το δουν με σοβαρότητα, γιατί καλά είναι τα γλέντια, οι μουσικές συναυλίες οι χοροί και τα φαγοπότια, που κατά κόρον πραγματοποιούνται τα καλοκαίρια, αλλά αυτά δεν είναι η πεμπτουσία του πολιτισμού. Πιστεύουμε ότι η ευαισθησία και η αγάπη προς το περιβάλλον μας χαρακτηρίζει περισσότερο σαν πολιτισμένους ανθρώπους  • Ας προσέχουμε λοιπόν από δω και στο εξής και να προστατεύσουμε την χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής μας που σε τελική ανάλυση είναι η ίδια η ζωή μας. Το φυτό αυτό είναι ένα από τα είδη τσαγιού που συναντάμε στην ελληνική φύση. Στη βόρεια Ελλάδα το συναντάμε και στο όρος Ασκιο (Σινιάτσικο) στην περιοχή της Πτολεμαΐδας (όπου και η φωτογραφία) και σε υψόμετρο πάνω από 1500m, σε πετρώδες έδαφος με ελάχιστη βλάστηση. Είναι πολύ γευστικό και εξαιρετικά αρωματικό και πίνεται με λίγη ζάχαρη ή με μια κουταλιά μέλι. Στη φωτο βλέπουμε το άνθος του ενώ το ύψος του φυτού φτάνει περίπου τα 40cm. Το τσάι του βουνού ασπίδα στην οστεοπόρωση Το τσάι του βουνού προστατεύει από την οστεοπόρωση! Στο συμπέρασμα αυτό οδηγεί σειρά μελετών που έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον ερευνητών από όλο τον κόσμο. Μεταξύ αυτών και μία ελληνική ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου της Αθήνας που έχει ξεκινήσει εργαστηριακές μελέτες με σκοπό να προσδιορίσει πώς επιδρά το εκχύλισμα τσαγιού του βουνού στην οστεοπόρωση, αλλά και πώς επιδρά προληπτικά στην πάθηση. Τα παραπάνω, μεταξύ άλλων, επισήμαναν χθες ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδροςτης Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης Μεταβολισμού των Οστών (ΕΕΜΟ), Γρηγόριος Σκαραντάβος και Γεώργιος Τροβάς, με αφορμή το 14ο Πανελλήνιο Συνέδριο της ΕΕΜΟ που πραγματοποιείται 7-9 Απριλίου στη Θεσσαλονίκη. «Υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις και στοιχεία πως η πολυφαινόλη που περιέχει το τσάι έχει ευεργετική δράση στον σκελετό. Η δράση αυτή οφείλεται στις αντιοξειδωτικές ιδιότητες των πολυφαινολών και επιτυγχάνεται εάν η λήψη του τσαγιού γίνεται συστηματικά και επί χρόνια», είπε ο ενδοκρινολόγος και ερευνητής στο Εργαστήριο Ερευνας Παθήσεων του Μυοσκελετικού Συστήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γ. Τροβάς. Αρχικά οι Ελληνες επιστήμονες θα μελετήσουν με κυτταροκαλλιέργειες τον μηχανισμό επίδρασης του εκχυλίσματος του τσαγιού του βουνού στην οστεοπόρωση. Σε επόμενο στάδιο θα μελετήσουν με μεγαλύτερη λεπτομέρεια την επίδραση αυτή σε πειράματα σε θηλυκά ποντίκια που θα έχουν υποβληθεί σε ωοθηκεκτομή ώστε να έχουν ομοιότητες με τους οργανισμούς μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών. Επιπλέον, θα ερευνήσουν τη δοσολογία του τσαγιού που θα μπορέσει να προσφέρει επαρκή προστασία από την πάθηση. Συχνότητα Μία στις πέντε γυναίκες ηλικίας 50-59 ετών και μία στις δύο στις ηλικίες 70-90 πάσχουν από οστεοπόρωση. Και οι άνδρες όμως πρέπει να έχουν το νου τους, αφού και αυτοί διαγιγνώσκονται με την πάθηση παρ' όλο που πιστεύεται ότι είναι γυναικεία νόσος. «Μην ξεχνάμε -τόνισε ο Γ. Τροβάς- ότι η οστεοπόρωση είναι σιωπηλή νόσος, αφού δεν έχει συμπτωματολογία και στη συντριπτική της πλειονότητα διαγιγνώσκεται μετά από κάποια επιπλοκή της, που συνήθως είναι το κάταγμα». Σήμερα στη χώρα μας η οστεοπόρωση αφορά περίπου 500.000 άτομα. Παιδιά - έφηβοι Προληπτικά στην οστεοπόρωση, αλλά και θεραπευτικά δρουν η διατροφή και η άσκηση-κίνηση. Οι βάσεις για ένα υγιές μυοσκελετικό σύστημα μπαίνουν στις νεαρές ηλικίες, εξήγησε ο Γ. Τροβάς. Οι μελέτες δείχνουν όμως ότι οι νέοι (παιδιά και έφηβοι) στη χώρα μας δεν προσλαμβάνουν τις απαραίτητες ποσότητες ασβεστίου, αλλά ούτε και βιταμίνης D -κύρια πηγή της οποίας είναι ο ήλιος και όχι οι τροφές. «Παρ' όλο που ζούμε σε χώρα μεσογειακή, τα παιδιά μας δεν έχουν επαρκείς ποσότητες της βιταμίνης D στον οργανισμό τους, ενώ έχουν χαμηλότερα επίπεδα και από συνομιλήκους Σκανδιναβούς», τόνισε ο Γ. Τροβάς. Σημειώνεται ότι η ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης D που προτείνουν οι επιστήμονες είναι 200-400 μονάδες για τα παιδιά και 400-600 για τους εφήβους, που μεταφράζονται σε 7 και 15 λεπτά αντίστοιχα έκθεσης των χεριών και του προσώπου στον ήλιο -μία 10λεπτη δηλαδή βόλτα ή παιχνίδι με τα ρούχα. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ   Τσάι του βουνού Περιγραφή: Το γένος siderites περιλαμβάνει περίπου ποώδη πολυετή φυτά, τα περισσότερα ενδημικά της βαλκανικής χερσονήσου. Τα σπουδαιότερα αυτοφυή είδη σιδερίτη στην Ελλάδα είναι: Sideritis athoa (τσάι Άθω): Πολυετής πόα, ύψους έως 40 εκ. Ο βλαστός είναι όρθιος απλός ή διακλαδισμένος και ξυλώδης στη βάση του. Φύλλα λογχοειδή. Άνθη χρώματος κίτρινου. Κάλυκας κωδωνοειδής Sideritis cladestina (τσάι Ταϋγετου): Πολυετής πόα ύψους 40 εκ. Ο βλαστός του είναι, απλός ή διακλαδισμένο. Φύλλα χνουδωτά, σταχτόχροα, επιμήκη - λογχοειδή, ακέραια ή πριονωτά, τα κατώτερα με μίσχο και τα ανώτερα επιφυή ή με μίσχο. Άνθη χρώματος κίτρινου. Κάλυκας κωδωνοειδής που σκεπάζεται από πυκνές τρίχες. Sideritis euboea (τσάι Ευβοίας): Πολυετής πόα ύψους 30-50 εκ., με πυκνό και λευκό χνούδι σε όλα τα μέρη του. Βλαστός ισχυρός, απλός ή μερικές φορές διακλαδισμένος. Φύλλα επιμήκη. Άνθη χρώματος κίτρινου. Κάλυκας σωληνοειδής που καταλήγει σε δόντια και έχει χνούδι. Sideritis raeseri (τσάι Παρνασσού): Πολυετής πόα ύψους έως 40 εκ. Βλαστός λεπτός. Φύλλα λογχοειδή. . Άνθη χρώματος κίτρινου. Κάλυκας που καταλήγει σε δόντια. Sideritis scardiaca (τσάι Ολύμπου): Είναι πολυετής πόα, με βλαστό απλό ή διακλαδισμένο. Φύλλα λογχοειδή, ακέραια ή ελαφρώς πριονωτά, με λευκό χνούδι. Άνθη χρώματος κίτρινου. Κάλυκας μάλλον κωδωνοειδής που σκεπάζεται από πυκνές τρίχες. Sideritis syriaca (Μαλοτήρα): Είναι πολυετής πόα, ύψους 50 εκ. Έχει βλαστό συνήθως απλό, ισχυρό, όρθιο, που καλύπτεται με πυκνό άσπρο χνούδι. Φύλλα επιμήκη - λογχοειδή. Άνθη χρώματος κίτρινου. Κάλυκας σωληνοειδής που καταλήγει σε δόντια. Κλίμα –έδαφος: Ευδοκιμεί σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο. Παρουσιάζει ιδιαίτερη αντοχή στις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα. Αναπτύσσεται σε ποικιλία εδαφών με pH 6,0-8,0. Συνήθως προτιμά βραχώδη και ασβεστολιθικά εδάφη. Μπορεί να αναπτυχθεί και σε πετρώδη εδάφη. Είναι ξηρική καλλιέργεια. Πολλαπλασιασμός: Α) Σπόρο: Οι ταξιανθίες μαζεύονται, ξεραίνονται και με χτύπημα των σποροποιημένων ταξιανθιών ο σπόρος αποχωρίζεται. 1 gr σπόρου περιέχει 600 σπόρους. Ο σπόρος σπέρνεται σε σπορεία όπως ο καπνός. Για ένα στρέμμα απαιτείται φυτώριο 6 m2 και 20-30gr σπόρου. Δημιουργία σπορείου αρχές Αυγούστου. Μεταφύτευση στο χωράφι το φθινόπωρο όταν τα φυτά αποκτήσουν 4-6 φύλλα με καπνοφυτευτικές μηχανές. Αποστάσεις φύτευσης 60-70 cm μεταξύ των γραμμών και 40-50 cm πάνω στη γραμμή. Β) Διαίρεση των φυτών: Από τις παλιές φυτείες παίρνουμε τους πλευρικούς βλαστούς (είναι φυσικές καταβολάδες) με τμήμα ρίζας. Μπορούν να προκύψουν έως και 50 νέα φυτά από κάθε φυτό που φυτεύονται στο χωράφι. Εποχή διαίρεσης Οκτώβριο. Καλλιεργητικές φροντίδες: Καταπολέμηση ζιζανίων: Με σκαλίσματα. Προετοιμασία χωραφιού: Βαθύ όργωμα, φρεζάρισμα,. Λίπανση: Με εδαφολογική ανάλυση προσδιορίζεται η αναγκαιότητα ή μη της χρήσης λιπασμάτων. Συνήθως η καλλιέργεια χρειάζεται 5μονάδες Ν, Ρ2Ο2 και Κ2Ο. Συλλογή – Απόδοση: Συλλέγονται τα ανθοφόρα στελέχη και μέρος του βλαστού 5-6cm. Η συλλογή γίνεται όταν έχουμε πλήρη ανθοφορία με μαχαίρι ή δρεπάνι. Ακολουθεί ξήρανση σε σκιαζόμενο χώρο. Απόδοση 100 κιλά/στρέμμα σε ξηρό βάρος Αιθέριο έλαιο: Το αιθέριο έλαιο του Sideritis raeseri παρουσιάζει υψηλή συγκέντρωση σε sesquiterpenes κυρίως germacrone και elemol acetate. Το αιθέριο έλαιο του Sideritis scardiaca παρουσιάζει υψηλή συγκέντρωση σε β-pinene, carvacrol και α-pinene Το αιθέριο έλαιο του Sideritis cladestina παρουσιάζει υψηλή συγκέντρωση σε α-pinene, β-pinene, myrcene και limonene. Ιδιότητες-χρήσεις: Χρησιμοποιείται με μορφή αφεψήματος. Παρουσιάζει ισχυρή αντιφλεγμονώδη, αντιθρομβωτική, αντιυπερτασική, σπασμολυτική, αντιμικροβιακή, ηρεμιστική και αντιοξειδωτική δράση. Χρησιμοποιείται επίσης για την πρόληψη της αναιμίας. Δρα σαν αναστολέας της ανάπτυξης των καρκινικών κυττάρων. Ο Sideritis euboea παρουσιάζει υψηλή συγκέντρωση φλαβονοειδών και κυρίως της luteolin και της apigenin