Υγροφόρος ο μαρτιάτικοςhttp://www.alekati.gr/hygrophorus_marzuolus
φαγώσιμο
Επιστημονική Ονομασία:
Hygrophorus marzuolus
λαϊκές ονομασίες:
Μαρτούλι
Γενικά:
συμβιωτικό, μεσαίου μεγέθους, ομπρελόμορφο, φύεται σε ομάδες, ημιυπόγειο
διάμετρος (καπέλου): 3cm - 10cm
ύψος: 3cm -8cm
διάμετρος ποδιού: 1cm -3.5cm
πίλος:
κυρτός αρχικά - κοίλος αργότερα και στο τέλος χωνιόμορφος,
επιδερμίδα:
γυαλιστερή,
γλοιώδης,
ελαφρώς χνουδωτή,
κ.φ. λεία,
κ.φ. γυαλιστερή,
κολώδης και γυαλιστερή με υγρό καιρό,
περίμετρος πίλου:
επίμονα γυριστή προς τα κάτω,
οδοντωτή,
ακανόνιστα κυκλική,
πιθανή απόχρωση επιδερμίδας πίλου ή πάνω επιφάνειας:
ανθρακί,
γκρι,
υμένιο:
με ελάσματα,
εφαπτόμενο,
ελαφρώς κατερχόμενο,
ελάσματα:
λευκά,
μαλακά,
στενά,
αραιά,
κυματιστά,
με αναστομώσεις,
διχαλωτά,
πρόσφυση πίλου στο πόδι:
έκκεντρη,
πόδι:
γκριζωπό,
σκληρό,
χωρίς δακτυλίδι,
συμπαγές,
κ.φ. κωνικό,
κ.φ. λεπιδωτό στην κορυφή,
σάρκα:
σκληρή,
χυμώδης,
λευκή,
σπόρια:
με λευκό αποτύπωμα,
υπόστρωμα:
χώμα,
οσμή:
άοσμο,
γεύση:
ήπια,
Ονομασία: Το όνομα Υγροφόρος δηλώνει φορέα υγρασίας.
Αυτό σημαίνει, ότι το καρπόσωμα (καπέλο και το πόδι) του μανιταριού,
εμφανίζεται γλοιώδες και κολλώδες, όπως ο γυμνοσάλιαγκας, όταν
βρίσκονται σε περιβάλλον υγρασία. Υπάρχουν μόνο λίγες εξαιρέσεις, που
ακόμη και παρά την ονομασία υγροφόρος, τα καπέλα τους είναι ξηρά. Σ’
αυτούς ανήκει και το Μαρτούλι του οποίου το καπέλο είναι στεγνό και θεωρείται ένα καλό χαρακτηριστικό γνώρισμα για την αναγνώριση του.
Περιγραφή: Πρόκειται για ένα μανιτάρι με συμπαγές και σαρκώδες καπέλο, κυρίως μεσαίου μεγέθους με διάμετρο μεταξύ 5 έως 10 cm (15 cm). Αρχικά κυρτό, στη συνέχεια επίπεδο, μερικές φορές με αμβλύ ύβο στο κέντρο, που αργότερα κοιλαίνει (βαθουλώνει). Σε νεαρά μανιτάρια, η πιο ανοιχτόχρωμη περίμετρος, εμφανίζεται στη συνέχεια γυριστή προς το πόδι, όπως και στις Ρούσσουλες και στην ωριμότητα κυματοειδή και σχιστή ή λοβωτή. Η λεία επιφάνεια, παρά την ονομασία υγροφόρος, είναι ξηρή, ποτέ όμως γλοιώδης ή κολλώδης. Τα χρώματα ποικίλουν και μεταβάλλονται γρήγορα. Σε νεαρή ηλικία το μανιτάρι είναι σχεδόν λευκό, εσπευσμένα μεταλλάσσεται σε γκρι, τελικά μεταχρωματίζεται σε ασημόγκριζο και γίνεται βαθυκαφετί ή ακόμη και μαυριδερό. Η λευκή, συμπαγής σάρκα, που κάτω από την επιδερμίδα είναι μαυριδερή, έχει μια ελαφρά, ευχάριστη μυρωδιά και ήπια γεύση. Τα λευκά ελάσματα μεταχρωματίζονται στη συνέχεια σε γκριζωπά. Είναι χαρακτηριστικά παχιά, αραιά, κηρώδη και σχεδόν πάντα διχαλωτά. Στο σημείο που ακουμπούν στο πόδι εμφανίζονται πλατιά ή ελαφρά κατερχόμενα, σπανιότερα και ελεύθερα. Το συμπαγές, σκληρό πόδι είναι αρχικά επίσης λευκό στη συνέχεια γκριζωπό. Εμφανίζει γκρίζα κορυφή καλυμμένη από λέπια, το κάτω τμήμα λίγο γυρτό και με ελαφρώς διογκωμένη βάση. Σε ώριμη ηλικία είναι μάλιστα ινώδες και μερικές φορές με σχισμές.
Βιότοπος: Το Μαρτούλι είναι ένα μυκόρριζο (συμβιώνει με τις ρίζες του δέντρου) και συζεί με διάφορα κωνοφόρα αλλά κα πλατύφυλλα δέντρα. Οι σπουδαιότεροι ξενιστές του είναι η λευκή ελάτη, η ερυθρελάτη, το πεύκο και μερικά φυλλοφόρα δάση, ανάμεσά τους σημύδες και οξιές, σπανιότερα καστανιές και βελανιδιές. Ο Υγροφόρος ο μαρτιάτικος προτιμάει χαλαρά, χουμικά, ουδέτερα και ελαφρώς όξινα, σχετικά φτωχά σε θρεπτικά στοιχεία εδάφη. Καρποφορεί σε υψόμετρο από 300 έως 1000 m, αποκλειστικά σε ανήλιες πλαγιές και αποφεύγει τις ηλιακές ακτίνες. Αναπτύσσεται σε καθαρό έδαφος γεμάτο από βελονοειδές φύλλωμα ελάτης ή άλλο είδος φυλλώματος, χωρίς χορτάρι, ή σε εξαιρετικά αραιά , χαμηλή, άγρια βλάστηση.
Εμφάνιση: Το Μαρτούλι εμφανίζεται αμέσως με το λιώσιμο του χιονιού, σε λοφώδεις και ορεινές περιοχές. Σε πολύ ήπιους χειμώνες μπορούν τα πρώτα μανιτάρια να φυτρώσουν και το Φεβρουάριο. Η φυσιολογική καρποφορία τους είναι στις αρχές του Μαρτίου έως τις αρχές Απριλίου. Τα καρποσώματα που αναπτύσσονται υπόγεια σε χειμωνιάτικες θερμοκρασίες και καρποφορούν κυρίως κατά ομάδες κάτω από τα χιόνια, τα βρύα ή στρώση από βελονοειδή φυλλώματα. Όταν ο Υγροφόρος ο μαρτιάτικος ξεφυτρώσει από το έδαφος, βρίσκεται ήδη σε στάδιο ωρίμανσης. Το Μαρτούλι μετά την ανάδυσή του στην επιφάνεια δημιουργεί εδαφικούς λοφίσκους, που μοιάζουν με αυτούς του τυφλοπόντικα. Τα εδαφικά αυτά ανυψώματα προδίδουν, εντελώς διακριτικά, τις χαρακτηριστικές «φωλιές» του Υγροφόρου του μαρτιάτικου και μαρτυρούν την ύπαρξή του! Την ύπαρξη του Μαρτουλιού επιβεβαιώνουν επίσης και τα υπολείμματα του, αφού το μανιτάρι αυτό τρώγεται ευχαρίστως από τους σκίουρους, τα ποντίκια, ζαρκάδια και ιδιαιτέρα από τους λαγούς. Ο λαγός σκάβοντας για την τροφή του, όχι μόνο συντελεί στην αναπαραγωγή του (τρώγοντας το μανιτάρι, στη συνέχεια με τα κόπρανά του διασκορπίζει τα σπόρια του στο περιβάλλον και βοηθάει στην διαιώνιση του είδους του), αλλά φέρει στην επιφάνεια και τα κρυμμένα μανιτάρια. Έτσι σε εποχές ξηρασίας και σε σύντομους χειμώνες που υποχρεώνουν το καρπόσωμα του Υγροφόρου του μαρτιάτικου να παραμείνει για μεγάλο χρονικό διάστημα κρυμμένο στο έδαφος, οι λαγοί που το ανασκάπτουν για τροφή, βοηθούν στον εντοπισμό του. Από την άλλη μεριά, σε υγρούς χειμωνιάτικους μήνες με λίγο χιόνι και μικρής διάρκειας παγωνιά, ξεφυτρώνουν τα καρποσώματα τουλάχιστον δύο εβδομάδες νωρίτερα του κανονικού και τις περισσότερες φορές εντελώς από το έδαφος. Σ’ αυτή την εποχή αναπτύσσονται μεγάλα μανιτάρια έως 400 g. Αν στο χρονικό αυτό διάστημα πέσουν βροχές, τα Μαρτούλια αποσυντίθενται αμέσως και μέσα σε μια μέρα αρχίζει η διαδικασία της σήψης τους. Υγροφόρος ο μαρτιάτικος είναι σχεδόν αόρατος, αφού αναπτύσσεται υπόγεια και ελάχιστα ξεπροβάλλει από το έδαφος. Προσαρμόζεται απίστευτα καλά στο περιβάλλον και είναι δύσκολα να τον ανακαλύψει κανείς. Ακόμη και αν ο μανιταροσυλλέκτης γνωρίζει τους βιότοπους και βρίσκεται μόνο ένα μέτρο κοντά στο μανιτάρι, δεν είναι καθόλου εύκολο να το εντοπίσει. Πρέπει να είναι έμπειρος και να γνωρίζει τι ακριβώς πρέπει πολύ προσεκτικά να ψάξει για να επισημάνει το Μαρτούλι. Η συλλογή του διευκολύνεται σε βροχερό καιρό, επειδή τα φύλλα και οι βελόνες των κωνοφόρων προσκολλούνται στο έδαφος και τα σχετικά μεγάλα μανιτάρια σχηματίζουν κάτω από βελονοειδή και φυλλώδη στρώματα τα εδαφικά επάρματα (εδαφικές προεξοχές). Έτσι οι έμπειροι μανιταροσυλλέκτες ανακαλύπτουν το Μαρτούλι από το πρόσφατα ανασηκωμένο χώμα με υγρασία και τους λοφίσκους που σχηματίζουν οι ελατοβελόνες, τα βρύα ή το φυλλόστρωμα. Συνεπώς η αναζήτηση του περιζήτητου Υγροφόρου του μαρτιάτικου είναι κάτι, που έχει άμεση σχέση μόνο με τους μυημένους μανιταροσυλλέκτες. Απαιτεί ακριβή γνώση του βιότοπου και υπομονή, επειδή συνήθως τα μανιτάρια αυτά κρύβονται κάτω από σωρούς βρύας και φυλλώδεις στοιβάδες και εμφανίζονται μόνο όταν ωριμάσουν. Μορφολογία Ο Υγροφόρος ο μαρτιάτικος είναι ένας πρώιμος ανοιξιάτικος μύκητας.
Παρόμοια είδη: Το Μαρτούλι με την πρώιμη εμφάνιση του, μόνο δύσκολα συγχέεται με άλλα φυλλοφόρα μανιτάρια. Παρόμοιος και συγγενικός είναι ο Υγροφόρος καμαρόφιλος (Hygrophorus camarophyllus), ο οποίος όμως καρποφορεί το φθινόπωρο. Είναι ένας μεγαλύτερος και σπανιότερος Υγροφόρος. με εμφανές αντίθετο βαθυκαφετί καπέλο και πόδι, καθώς και λευκωπά, στο πόδι κατερχόμενα ελάσματα. Μπορεί να το βρει κανείς σε υγρά κωνοφόρα δάση κυρίως κάτω από δέντρα ερυθρελάτης σε βελονοειδή.
Εδωδιμότητα, γαστρονομική αξία: Υγροφόρος ο μαρτιάτικος θεωρείται νόστιμο μανιτάρι, κατάλληλο για αρκετούς τρόπους μαγειρικής. Η πολύ πρώιμη εμφάνισή του, σε μια χρονική περίοδο σχεδόν χωρίς μανιτάρια , δικαιολογεί το ενδιαφέρουν του και το κάνει σε πολλούς μανιταροσυλλέκτες ιδιαίτερα πολυζήτητο. Ίσως για το λόγο αυτό να υπερτιμάται λίγο και η διατροφική αξία του, αφού η σάρκα του δεν διαθέτει καμιά έντονη γεύση. Το Μαρτούλι πιθανόν να μη αρέσει σε όλους και να υπάρχουν και μερικοί που το περιφρονούν, όμως η ελαττωμένη γευστικότητά του εύκολα μπορεί να βελτιωθεί με λίγα περισσότερα καρυκεύματα. Σε κάθε περίπτωση αξίζει τουλάχιστον να δοκιμαστεί. Απλά τηγανισμένο και σερβιρισμένο με σάλτσα μαϊντανού (ή ψιλοκομμένο μαϊντανό) , δεν είναι μια λιχουδιά μόνο για τους λάτρεις. Γενικά ο Υγροφόρος ο μαρτιάτικος θεωρείται από τους ειδικούς ως μια απόλυτη νοστιμιά!
Περιγραφή: Πρόκειται για ένα μανιτάρι με συμπαγές και σαρκώδες καπέλο, κυρίως μεσαίου μεγέθους με διάμετρο μεταξύ 5 έως 10 cm (15 cm). Αρχικά κυρτό, στη συνέχεια επίπεδο, μερικές φορές με αμβλύ ύβο στο κέντρο, που αργότερα κοιλαίνει (βαθουλώνει). Σε νεαρά μανιτάρια, η πιο ανοιχτόχρωμη περίμετρος, εμφανίζεται στη συνέχεια γυριστή προς το πόδι, όπως και στις Ρούσσουλες και στην ωριμότητα κυματοειδή και σχιστή ή λοβωτή. Η λεία επιφάνεια, παρά την ονομασία υγροφόρος, είναι ξηρή, ποτέ όμως γλοιώδης ή κολλώδης. Τα χρώματα ποικίλουν και μεταβάλλονται γρήγορα. Σε νεαρή ηλικία το μανιτάρι είναι σχεδόν λευκό, εσπευσμένα μεταλλάσσεται σε γκρι, τελικά μεταχρωματίζεται σε ασημόγκριζο και γίνεται βαθυκαφετί ή ακόμη και μαυριδερό. Η λευκή, συμπαγής σάρκα, που κάτω από την επιδερμίδα είναι μαυριδερή, έχει μια ελαφρά, ευχάριστη μυρωδιά και ήπια γεύση. Τα λευκά ελάσματα μεταχρωματίζονται στη συνέχεια σε γκριζωπά. Είναι χαρακτηριστικά παχιά, αραιά, κηρώδη και σχεδόν πάντα διχαλωτά. Στο σημείο που ακουμπούν στο πόδι εμφανίζονται πλατιά ή ελαφρά κατερχόμενα, σπανιότερα και ελεύθερα. Το συμπαγές, σκληρό πόδι είναι αρχικά επίσης λευκό στη συνέχεια γκριζωπό. Εμφανίζει γκρίζα κορυφή καλυμμένη από λέπια, το κάτω τμήμα λίγο γυρτό και με ελαφρώς διογκωμένη βάση. Σε ώριμη ηλικία είναι μάλιστα ινώδες και μερικές φορές με σχισμές.
Βιότοπος: Το Μαρτούλι είναι ένα μυκόρριζο (συμβιώνει με τις ρίζες του δέντρου) και συζεί με διάφορα κωνοφόρα αλλά κα πλατύφυλλα δέντρα. Οι σπουδαιότεροι ξενιστές του είναι η λευκή ελάτη, η ερυθρελάτη, το πεύκο και μερικά φυλλοφόρα δάση, ανάμεσά τους σημύδες και οξιές, σπανιότερα καστανιές και βελανιδιές. Ο Υγροφόρος ο μαρτιάτικος προτιμάει χαλαρά, χουμικά, ουδέτερα και ελαφρώς όξινα, σχετικά φτωχά σε θρεπτικά στοιχεία εδάφη. Καρποφορεί σε υψόμετρο από 300 έως 1000 m, αποκλειστικά σε ανήλιες πλαγιές και αποφεύγει τις ηλιακές ακτίνες. Αναπτύσσεται σε καθαρό έδαφος γεμάτο από βελονοειδές φύλλωμα ελάτης ή άλλο είδος φυλλώματος, χωρίς χορτάρι, ή σε εξαιρετικά αραιά , χαμηλή, άγρια βλάστηση.
Εμφάνιση: Το Μαρτούλι εμφανίζεται αμέσως με το λιώσιμο του χιονιού, σε λοφώδεις και ορεινές περιοχές. Σε πολύ ήπιους χειμώνες μπορούν τα πρώτα μανιτάρια να φυτρώσουν και το Φεβρουάριο. Η φυσιολογική καρποφορία τους είναι στις αρχές του Μαρτίου έως τις αρχές Απριλίου. Τα καρποσώματα που αναπτύσσονται υπόγεια σε χειμωνιάτικες θερμοκρασίες και καρποφορούν κυρίως κατά ομάδες κάτω από τα χιόνια, τα βρύα ή στρώση από βελονοειδή φυλλώματα. Όταν ο Υγροφόρος ο μαρτιάτικος ξεφυτρώσει από το έδαφος, βρίσκεται ήδη σε στάδιο ωρίμανσης. Το Μαρτούλι μετά την ανάδυσή του στην επιφάνεια δημιουργεί εδαφικούς λοφίσκους, που μοιάζουν με αυτούς του τυφλοπόντικα. Τα εδαφικά αυτά ανυψώματα προδίδουν, εντελώς διακριτικά, τις χαρακτηριστικές «φωλιές» του Υγροφόρου του μαρτιάτικου και μαρτυρούν την ύπαρξή του! Την ύπαρξη του Μαρτουλιού επιβεβαιώνουν επίσης και τα υπολείμματα του, αφού το μανιτάρι αυτό τρώγεται ευχαρίστως από τους σκίουρους, τα ποντίκια, ζαρκάδια και ιδιαιτέρα από τους λαγούς. Ο λαγός σκάβοντας για την τροφή του, όχι μόνο συντελεί στην αναπαραγωγή του (τρώγοντας το μανιτάρι, στη συνέχεια με τα κόπρανά του διασκορπίζει τα σπόρια του στο περιβάλλον και βοηθάει στην διαιώνιση του είδους του), αλλά φέρει στην επιφάνεια και τα κρυμμένα μανιτάρια. Έτσι σε εποχές ξηρασίας και σε σύντομους χειμώνες που υποχρεώνουν το καρπόσωμα του Υγροφόρου του μαρτιάτικου να παραμείνει για μεγάλο χρονικό διάστημα κρυμμένο στο έδαφος, οι λαγοί που το ανασκάπτουν για τροφή, βοηθούν στον εντοπισμό του. Από την άλλη μεριά, σε υγρούς χειμωνιάτικους μήνες με λίγο χιόνι και μικρής διάρκειας παγωνιά, ξεφυτρώνουν τα καρποσώματα τουλάχιστον δύο εβδομάδες νωρίτερα του κανονικού και τις περισσότερες φορές εντελώς από το έδαφος. Σ’ αυτή την εποχή αναπτύσσονται μεγάλα μανιτάρια έως 400 g. Αν στο χρονικό αυτό διάστημα πέσουν βροχές, τα Μαρτούλια αποσυντίθενται αμέσως και μέσα σε μια μέρα αρχίζει η διαδικασία της σήψης τους. Υγροφόρος ο μαρτιάτικος είναι σχεδόν αόρατος, αφού αναπτύσσεται υπόγεια και ελάχιστα ξεπροβάλλει από το έδαφος. Προσαρμόζεται απίστευτα καλά στο περιβάλλον και είναι δύσκολα να τον ανακαλύψει κανείς. Ακόμη και αν ο μανιταροσυλλέκτης γνωρίζει τους βιότοπους και βρίσκεται μόνο ένα μέτρο κοντά στο μανιτάρι, δεν είναι καθόλου εύκολο να το εντοπίσει. Πρέπει να είναι έμπειρος και να γνωρίζει τι ακριβώς πρέπει πολύ προσεκτικά να ψάξει για να επισημάνει το Μαρτούλι. Η συλλογή του διευκολύνεται σε βροχερό καιρό, επειδή τα φύλλα και οι βελόνες των κωνοφόρων προσκολλούνται στο έδαφος και τα σχετικά μεγάλα μανιτάρια σχηματίζουν κάτω από βελονοειδή και φυλλώδη στρώματα τα εδαφικά επάρματα (εδαφικές προεξοχές). Έτσι οι έμπειροι μανιταροσυλλέκτες ανακαλύπτουν το Μαρτούλι από το πρόσφατα ανασηκωμένο χώμα με υγρασία και τους λοφίσκους που σχηματίζουν οι ελατοβελόνες, τα βρύα ή το φυλλόστρωμα. Συνεπώς η αναζήτηση του περιζήτητου Υγροφόρου του μαρτιάτικου είναι κάτι, που έχει άμεση σχέση μόνο με τους μυημένους μανιταροσυλλέκτες. Απαιτεί ακριβή γνώση του βιότοπου και υπομονή, επειδή συνήθως τα μανιτάρια αυτά κρύβονται κάτω από σωρούς βρύας και φυλλώδεις στοιβάδες και εμφανίζονται μόνο όταν ωριμάσουν. Μορφολογία Ο Υγροφόρος ο μαρτιάτικος είναι ένας πρώιμος ανοιξιάτικος μύκητας.
Παρόμοια είδη: Το Μαρτούλι με την πρώιμη εμφάνιση του, μόνο δύσκολα συγχέεται με άλλα φυλλοφόρα μανιτάρια. Παρόμοιος και συγγενικός είναι ο Υγροφόρος καμαρόφιλος (Hygrophorus camarophyllus), ο οποίος όμως καρποφορεί το φθινόπωρο. Είναι ένας μεγαλύτερος και σπανιότερος Υγροφόρος. με εμφανές αντίθετο βαθυκαφετί καπέλο και πόδι, καθώς και λευκωπά, στο πόδι κατερχόμενα ελάσματα. Μπορεί να το βρει κανείς σε υγρά κωνοφόρα δάση κυρίως κάτω από δέντρα ερυθρελάτης σε βελονοειδή.
Εδωδιμότητα, γαστρονομική αξία: Υγροφόρος ο μαρτιάτικος θεωρείται νόστιμο μανιτάρι, κατάλληλο για αρκετούς τρόπους μαγειρικής. Η πολύ πρώιμη εμφάνισή του, σε μια χρονική περίοδο σχεδόν χωρίς μανιτάρια , δικαιολογεί το ενδιαφέρουν του και το κάνει σε πολλούς μανιταροσυλλέκτες ιδιαίτερα πολυζήτητο. Ίσως για το λόγο αυτό να υπερτιμάται λίγο και η διατροφική αξία του, αφού η σάρκα του δεν διαθέτει καμιά έντονη γεύση. Το Μαρτούλι πιθανόν να μη αρέσει σε όλους και να υπάρχουν και μερικοί που το περιφρονούν, όμως η ελαττωμένη γευστικότητά του εύκολα μπορεί να βελτιωθεί με λίγα περισσότερα καρυκεύματα. Σε κάθε περίπτωση αξίζει τουλάχιστον να δοκιμαστεί. Απλά τηγανισμένο και σερβιρισμένο με σάλτσα μαϊντανού (ή ψιλοκομμένο μαϊντανό) , δεν είναι μια λιχουδιά μόνο για τους λάτρεις. Γενικά ο Υγροφόρος ο μαρτιάτικος θεωρείται από τους ειδικούς ως μια απόλυτη νοστιμιά!
βιότοπος:
βουνό
δάσος
δάσος κωνοφόρων
δάσος πλατυφύλλων
εποχή:
Μάρτιος, Απρίλιος, Μάιος
Συστημική ταξινόμηση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου