Ελευθερία είναι η συνείδηση της αναγκαιότητας.

Ελευθερία
είναι η συνείδηση της αναγκαιότητας.

 Χαίρε, ω χαίρε στα (είναι τα αρχικά της, μην τη γράφουμε συνέχεια ολόκληρη). Ή όπως θα έλεγε κι ο ποιητής, δε φοβάμαι τίποτα, δεν ελπίζω τίποτα, έχω συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα.

Αν και η πραγματικότητα διαφέρει ελαφρώς. Καμία ελπίδα για το μέλλον, σκέτος φόβος για το παρόν που ζούμε. Κι ακόμα πιο αβέβαιο παρελθόν γιατί οι νικητές ξαναγράφουν την ιστορία και τη φέρνουν στα μέτρα τους.

Έτσι βέβαια, πετώντας τσιτάτα που δεν πολυκαταλαβαίνουμε και δεν ξέρουμε να εξηγήσουμε πολύ καλά, καταλήγουμε σε μια μαρξίζουσα καρικατούρα. Το τσιτάτο αυτό όμως έχει ουσία κι εννοεί ότι η ελευθερία δε μπορεί να είναι μια αφηρημένη απελευθέρωση από κάθε ανάγκη κι υλικό νόμο. Έχει πάντα συγκεκριμένο περιεχόμενο.

Δεν είμαστε σκλάβοι του νόμου της βαρύτητας, σκλαβωμένοι για πάντα στη γη. Ελευθερία δεν είναι να καταργήσουμε το νόμο της βαρύτητας, αλλά να συνειδητοποιήσουμε τους νόμους της πραγματικότητας και να τους αξιοποιήσουμε για να μπορέσουμε να πετάξουμε.

Ελευθερία δεν είναι να καταργήσουμε το αίσθημα της πείνας, αλλά την πείνα που σκοτώνει τους λαούς του τρίτου κόσμου. Να μπορέσουμε να την κορέσουμε, χωρίς να την φετιχοποιήσουμε και να γίνουμε κοιλιόδουλοι.

Η ελευθερία για εμάς είναι μια ωραία γυναίκα.
Είναι η γνωστή, εμβριθής ανάλυση που λέει ότι ο καπιταλισμός είναι μια κοινωνία με ελευθερία, αλλά χωρίς ισότητα κι ο σοσιαλισμός ακριβώς το αντίθετο. Ποια ακριβώς είναι όμως η ελευθερία στον καπιταλισμό; Η αφηρημένη ελευθερία να είμαστε όλοι ίσοι. Να κοιμόμαστε όλοι κάτω από τον ίδιο έναστρο ουρανό, άλλος στο κρεβάτι του κι άλλος κάτω από μια γέφυρα.

Τυπικά όλοι είναι ελεύθεροι να κάνουν κάτι. Πόσοι έχουν όμως την πραγματικά τη δυνατότητα να το κάνουν; Αυτό μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητό με τον διαχωρισμό που κάνει ο έριχ φρομ μεταξύ των εννοιών ελευθερία από κι ελευθερία για να.

Ο καπιταλισμός καταργεί τα δεσμά του δουλοπάροικου στη φεουδαρχία κι όσα άλλα συνδέονται με αυτήν στο πολιτικό εποικοδόμημα. Ο προλετάριος είναι ελεύθερος να πεθάνει της πείνας αν δεν πουλήσει την εργατική του δύναμη. Ή στην καλύτερη να αποκτήσει κεφάλαιο και να εκβιάζει αυτός άλλους προλετάριους για να τους εκμεταλλεύεται.

Είμαστε τυπικά ελεύθεροι να εκφέρουμε μια γνώμη, που μας διαμορφώνουν ανελεύθερα και την χειραγωγούν. Είμαστε ελεύθεροι να εκφέρουμε δημόσια τη δική μας, αρκεί να μη θελήσουμε να την κάνουμε πράξη, ή να πείσουμε τους συναδέλφους μας για αυτήν

Είμαστε ελεύθεροι να αγοράσουμε τα πάντα και βασικά να τα κοιτάμε απ’ έξω, πίσω από τη βιτρίνα, όπως το κοριτσάκι με τα σπίρτα. Δε θέλουμε ισοπέδωση κι έλλειψη επιλογών στο τι θα φορέσουμε. Έχουμε ελευθερία. Καταλήγουμε έτσι ελεύθεροι και πανομοιότυποι, ευτυχισμένοι καταναλωτές, βγαλμένοι όλοι από το ίδιο καλούπι. Ναι, αλλά ήταν επιλογή μας.

Ακόμη κι αυτό το ελευθερία από είναι πολύ σχετικό, τη στιγμή που η καπιταλιστική βαρβαρότητα μας επιστρέφει στο μεσαίωνα. Κι όχι μόνο στον χώρο δουλειάς, όπου το επόμενο βήμα θα είναι να γίνουμε δουλοπάροικοι, ή στη λογοκρισία και στα πολιτικά δικαιώματα. Αλλά και σε πιο απλά πράγματα, όπως ο έρωτας.

Τι πάει να πει ελεύθερος έρωτας; ρωτούσε ο σύντροφος με το μουσάκι. Απαλλαγμένος από τι ακριβώς; Από την οικονομική αναγκαιότητα πχ; Κανείς δε θα διαφωνήσει, αλλά είναι πράγματι έτσι; Μπορούν σήμερα τα ζευγάρια να ανοίξουν σπίτι και οικογένεια, αν το θελήσουν;

Η αστική αντίληψη μπερδεύει το δεσμό με τα δεσμά κι ο αστικός τρόπος ζωής τα διαλύει αμφότερα για να στήσει άλλα [δεσμά], καινούρια κι αδιόρατα. Η ευθυνοφοβία για μια σταθερή σχέση κι η ανασφάλεια δεν είναι ελευθερία. Είναι ελευθερία από τον άλλον, ο οποίος νοείται ως εμπόδιο που την περιορίζει. Για τους αστούς η ελευθερία μας τελειώνει (αντί να διευρύνεται) εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου. Η κόλασή μας είναι οι άλλοι, όπως έλεγε κι ο σαρτρ.

.  

Οι λέξεις έχουνε την ιστορία τους. Η ιστορία των λέξεων διηγείται την ιστορία των ανθρώπων. Υπάρχουν λέξεις τόσο δεμένες με την ιστορία, που έτσι και τις πάρεις από τη γέννησή τους κι ακολουθήσεις τα χνάρια τους, μπορείς να παρακολουθήσεις την κίνηση της ανθρώπινης κοινωνίας στον χώρο και στον χρόνο σε δύο επίπεδα: στο επίπεδο των γεγονότων και των αιτίων τους και στο επίπεδο της σκέψης, της συνείδησης που οι άνθρωποι είχαν κάθε φορά για την κοινωνία μέσα στην οποία ζούσαν. Κοινωνικό είναι και κοινωνική συνείδηση περνάνε μέσα από τη γλώσσα αφού η γλώσσα ήτανε, μαζί με το χέρι, τα δύο πανίσχυρα όργανα παραγωγής και συν-παραγωγής που μετατρέψανε σε ανθρώπινη κοινωνία την αρχική αγέλη.

Σ’ αυτές τις λέξεις ανήκει η ελευθερία. Λέξη που ζει στη γλώσσα μας –στο γραπτό της λόγο- πάνω από δυόμιση χιλιάδες χρόνια, στον προφορικό πολύ περισσότερα, άγνωστο πόσα, μια που έχει τη φύτρα της στη γυναικεία μήτρα: στις μακρινές εκείνες ετοιμόγεννες που καλούσαν την ελευθώ να τις ελευθερώσει κι αφήσανε κληρονομιά την ευχή καλή λευτεριά στις σημερινές ετοιμόγεννες. Ελευθώ, Ελευσία, ελεύθω, ήλθον, ελήλυθα –το παιδί έρχεται, το παιδί ήρθε. Η γυναίκα που έγινε μάνα ελευθερώθηκε. Το παιδί της όμως;

Η Ελευθώ έδυε την ώρα που γεννήθηκε η Ελευθερία. Μάνα της Ελευθερίας ήταν η Δουλεία. Με άλλα λόγια, η ελευθερία δε θα είχε γεννηθεί τότε που γεννήθηκε αν δεν είχαν δημιουργηθεί οι αντίθετες κοινωνικές καταστάσεις –του ελεύθερου και του δούλου. Η διάλυση της παλιάς ισότητας, της πρωτόγονης κοινότητας, γέννησε τις δυο αντιθετικές έννοιες που εκφράζουνε τις δυο αντιθετικές κοινωνικές καταστάσεις, όταν η κοινωνία των ανθρώπων κατάκτησε ένα υψηλότερο στάδιο στον καταμερισμό της εργασίας κι έγινε ταξική.

Η ταξική κοινωνία, καταργώντας την παλιά ισότητα –τη γενική κατάσταση της ελευθερίας- γέννησε καινούριες έννοιες, λέξεις που εκφράζανε την καινούρια πραγματικότητα. Η έννοια της Δίκης, της δικαιοσύνης, δε θα είχε γεννηθεί αν δεν υπήρχανε οι αντίθετες καταστάσεις, της αδικίας, μας λέει ο ηράκλειτος. Είναι το ίδιο σα να λέμε πως η έννοια και η λέξη υγεία δε θα υπήρχε αν δεν υπήρχε η αντίθετη κατάσταση, της αρρώστιας. Αν φανταστούμε μια κοινωνία χωρίς αρρώστιες, όπου όλοι οι άνθρωποι θα είναι υγιείς, τότε και η λέξη υγεία δε θα έχει κανένα νόημα και θα εξαφανιστεί από το λεξιλόγιο. Σε μια κοινωνία όπου δε θα υπάρχουν άδικες καταστάσεις, η λέξη δικαιοσύνη δε θα έχει κανένα νόημα και θα χαθεί από το λεξιλόγιο. Σε μια κοινωνία όπου όλοι οι άνθρωποι θα είναι ελεύθεροι, η λέξη ελευθερία δε θα υπάρχει.

Η έννοια της ελευθερίας δε θα είχε γεννηθεί στον τόπο και στον χρόνο που γεννήθηκε –στην αρχαία ελλάδα- και δε θα είχε διερευνηθεί από την αρχαιοελληνική φιλοσοφική σκέψη όπως διερευνήθηκε, αν στην αρχαία ελληνική κοινωνία δεν ήταν τόσο κάθετη η τομή που χώριζε τους ελεύθερους και τους δούλους κι αν οι ελεύθεροι δεν είχανε –μέσα στις συνθήκες που διαμορφώθηκαν με τη διάλυση των γενών σ’ αυτό τον ιστορικό χώρο- τη δυνατότητα να αποκτήσουνε συνείδηση της ελευθερίας τους. Στις ιεραρχημένες, φυλακισμένες στις κάστες τους, κοινωνίες της ασίας, μια τέτοια συνείδηση και μια τέτοια διερεύνηση θα ήταν αδιανόητη.

Εκεί όπου οι αρχαίες κοινότητες εξακολούθησαν να υπάρχουν, διαμόρφωσαν για χιλιάδες χρόνια τη βάση της σκληρότερης μορφής του κράτους, του ανατολικού δεσποτισμού, από την ινδία ως τη ρωσία. Μόνο εκεί όπου αυτές οι κοινότητες διαλύθηκαν, οι λαοί προοδεύσανε και το επόμενο βήμα της οικονομικής τους προόδου ήταν η αύξηση κι η ανάπτυξη της παραγωγής μέσω της εργασίας των δούλων, λέει ο ένγκελς

Γέννημα της ταξικής κοινωνίας, η ελευθερία πορεύτηκε μαζί της, αφήνοντας πίσω τα ματωμένα χνάρια της, παίρνοντας καινούριο κάθε φορά περιεχόμενο, απαντώντας κάθε φορά σε καθορισμένα ιστορικά ερωτήματα: ελευθερία για ποιον, από ποιον, από τι.
 http://sfyrodrepano.blogspot.com/