πυρηνική ενέργεια

Το έγκλημα της Φουκουσίμα

• http://www.socialismfrombelow.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=255:i86&Itemid=1font size 

Ο Γιώργος Ράγκος εξηγεί γιατί κανένα εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας δεν είναι ασφαλές.

Ο σεισμός των 9 Ρίχτερ, το τσουνάμι που ακολούθησε και η καταστροφή στο πυρηνικό εργοστάσιο Daiichi στη Fukushima ήταν ένα πολλαπλό σοκ για την Ιαπωνία και όλο τον κόσμο.

Ακόμα και σήμερα δεν υπάρχουν ακριβείς εκτιμήσεις για το μέγεθος της καταστροφής. Είναι σίγουρο ότι πάνω από 14 χιλιάδες άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους, άλλοι τόσοι και περισσότεροι αγνοούνται και οι ζημιές ανέρχονται σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια.

Όμως, ακόμα και αυτή η βιβλική καταστροφή είναι μικρή μπροστά στην καταστροφή που πρόκειται να επακολουθήσει από την έκλυση της ραδιενέργειας. Οι ιαπωνικές αρχές εκτιμούν ότι η έκλυση ραδιενέργειας αναμένεται να ξεπεράσει αυτή του Τσερνομπίλ και απαγόρευσε στους κατοίκους του Τόκιο να χρησιμοποιούν το νερό της βρύσης και την κατανάλωση γάλακτος και πράσινων λαχανικών από τις περιφέρειες γύρω από το πυρηνικό εργοστάσιο.

Όλα αυτά ξανανοίγουν τη συζήτηση για την χρήση ή μη της πυρηνικής ενέργειας αλλά και το αν μπορούμε να οργανώσουμε μία κοινωνία που θα καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες της χωρίς να βάζει σε κίνδυνο τη ζωή στον πλανήτη.
Ο σεισμός στην Ιαπωνία ήταν ο μεγαλύτερος της τελευταίας χιλιετίας και ο πέμπτος μεγαλύτερος που γνώρισε η ανθρωπότητα. Πίσω από αυτό το αδιαμφισβήτητο γεγονός κρύβονται όσοι επιχειρούν να μας πείσουν ότι αυτή η καταστροφή ήταν το αποτέλεσμα ενός απρόβλεπτου σε μέγεθος φυσικού γεγονότος και άρα δεν θα μπορούσε να υπάρχει κανένας ικανός σχεδιασμός για την προστασία της περιοχής.

Μια φυσική καταστροφή;

Λένε ψέματα. Η Ιαπωνία είναι η πιο σεισμογενής περιοχή του πλανήτη. Βρίσκεται στη ένωση τεσσάρων τεκτονικών πλακών και κάθε χρόνο σημειώνονται (και θα συνεχίσει να σημειώνονται) εκεί περίπου το 20% των ισχυρότερων σεισμών στον πλανήτη. Έχουν περάσει μόλις 16 χρόνια από τον σεισμό στο Κόμπε ο οποίος μέσα σε είκοσι δευτερόλεπτα, άφησε πίσω του 400.000 κατεστραμμένα κτίρια, 250.000 αστέγους και πάνω από 5.500 νεκρούς. Επειδή ένας σεισμός δεν μπορεί να προβλεφθεί ούτε χρονικά ούτε σε ένταση είναι απόλυτα φυσιολογικό ότι ο σχεδιασμός προστασίας να λαμβάνει υπ’ όψη του το χειρότερο σενάριο. Και όμως, σ’ αυτή τη πιο σεισμογενή χώρα, υπάρχουν 50 (!) πυρηνικά εργοστάσια. Πρόκειται για ένα προμελετημένο έγκλημα του δεύτερου πιο ανεπτυγμένου καπιταλισμού στον πλανήτη.

Το ερώτημα είναι γιατί κάτω από αυτές τις συνθήκες λειτουργούν 50 πυρηνικά εργοστάσια που παρέχουν πάνω από το ένα τρίτο της ηλεκτρικής ενέργειας (τρίτη χώρα σε χρήση πυρηνικής ενέργειας).

Η απάντηση είναι: για να είναι η Ιαπωνία ο δεύτερος πιο ανεπτυγμένος καπιταλισμός στον πλανήτη. Για το θαύμα του γιαπωνέζικου καπιταλισμού μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, στρατηγική σημασία είχε η δυνατότητα εσωτερικής ενεργειακής επάρκειας (που το καταφέρνει με τη χρήση πυρηνικής ενέργειας), καθώς η Ιαπωνία ήταν γυμνή από κοιτάσματα πετρελαίου, φυσικού αερίου ή άνθρακα. Ένας επιπλέον λόγος είναι η ίδια η ιδιωτικοποίηση της παραγωγής και παροχής ενέργειας.
Στην Ιαπωνία τα εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας ανήκουν αποκλειστικά σε ιδιωτικές εταιρίες, όπως η, βουτηγμένη στα σκάνδαλα, TEPCO (Tokyo Electric Power Company - Εταιρία Ηλεκτρισμού του Τόκιο) που εκμεταλλεύεται το πυρηνικό συγκρότημα στη Fukushima και είναι η μεγαλύτερη ιδιωτική εταιρεία παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στον κόσμο (το 2003, οι 17 πυρηνικοί σταθμοί της TEPCO έκλεισαν, δυστυχώς προσωρινά, λόγω του σκανδάλου που ξέσπασε και αφορούσε παραποιημένες εκθέσεις επιθεώρησης, ενώ και το 2006 ένα ακόμα σκάνδαλο αφορούσε παρουσίαση ψεύτικων στοιχείων).
Στο συγκεκριμένο πυρηνικό συγκρότημα Daiichi της Fukushima, υπάρχουν συνολικά έξι γερασμένοι και παρωχημένοι τεχνολογικά πυρηνικοί αντιδραστήρες με τον παλαιότερο από αυτούς να γιορτάζει με «εκρηκτικό τρόπο» τα τεσσαρακοστά του γενέθλια τις ημέρες της καταστροφής (κατασκευάσθηκε το Μάρτιο του 1971, ενώ ο πιο «σύγχρονος» κατασκευάσθηκε τον Οκτώβριο του 1979).

Σήμερα είναι απόλυτα επιβεβαιωμένο ότι την ευθύνη για την πυρηνική καταστροφή δεν την έχει η φύση αλλά η TEPCO και η γιαπωνέζικη κυβέρνηση για την αδυναμία εκπόνησης οποιοδήποτε σχεδίου αντιμετώπισης, για εγκληματικές καθυστερήσεις και για τα ελλειπή και χωρίς συντήρηση συστήματα ασφαλείας στο πυρηνικό εργοστάσιο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και εκείνες τις ημέρες που όλος ο πλανήτης παρακολουθούσε με αγωνία την υπερθέρμανση των αντιδραστήρων και των δεξαμενών καυσίμων υπήρχε καθυστέρηση στην επιλογή της άμεσης χρήσης θαλασσινού νερού για την ψύξη τους (όχι ότι ήταν και η ενδεδειγμένη λύση) γιατί αυτό θα οδηγούσε στην καταστροφή και στην μη επαναλειτουργία του εργοστασίου με συνέπεια το τεράστιο οικονομικό κόστος για την TEPCO.

Όλη αυτή συζήτηση δεν αφορά μόνο την Ιαπωνία. Αυτή τη στιγμή σε ολόκληρο τον κόσμο λειτουργούν 441 πυρηνικοί αντιδραστήρες σε 31 χώρες, που καλύπτουν το 16 - 20% της συνολικής ζήτησης σε ηλεκτρική ενέργεια σύμφωνα με την Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας. Στη Δυτική Ευρώπη λειτουργούν 150 πυρηνικοί αντιδραστήρες (η Γαλλία είναι πρωταθλήτρια με 59 αντιδραστήρες και ποσοστό ενεργειακής κάλυψης 78%), 118 στη Βόρεια Αμερική, 94 στη Μέση Ανατολή και στην Ασία (στις περιοχές αυτές βρίσκονται 31 πυρηνικοί αντιδραστήρες σε στάδιο κατασκευής).
Μετά από αυτή την πυρηνική καταστροφή εξακολουθούν να υπάρχουν ισχυρές φωνές μέσα στις κυβερνήσεις, στο κεφάλαιο και στους επιστήμονες που επιμένουν ότι η χρήση της πυρηνικής ενέργειας εξασφαλίζει απρόσκοπτη και επαρκή παραγωγή ενέργειας, είναι η πιο ενδεδειγμένη οικονομικά και η πιο φιλική για το περιβάλλον.

Το πρόβλημα της ενέργειας

Η κάλυψη των αναγκών μας εξαρτάται από έναν συνεχή και επαρκή εφοδιασμό με ενέργεια. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, η κατανάλωση ενέργειας αυξήθηκε περισσότερο από δέκα φορές, με μια σημαντική μετατόπιση προς το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, τον υδροηλεκτρισμό και την πυρηνική ενέργεια, και οι προβλέψεις δείχνουν ότι η κατανάλωση της παγκόσμιας ενέργειας θα αυξηθεί τις επόμενες δεκαετίες ακόμα περισσότερο από το τριπλάσιο (τα αναπτυσσόμενα κράτη θα χρειαστούν περίπου 5 εκατομμύρια MWatt νέας ενέργειας στις ερχόμενες δεκαετίες, έναντι του 1 εκατομμύριoυ MWatt που έχουν σήμερα και των 2 εκατομμυρίων MWatt που έχουν τα βιομηχανικά κράτη).

Με τους παρόντες ρυθμούς της κατανάλωσης, το πετρέλαιο, το αέριο και ο άνθρακας θα είναι διαθέσιμα για 200 έως 300 χρόνια ακόμα και, επίσης, η καύση των στερεών καυσίμων όχι μόνο μολύνει το πλανήτη και ευθύνεται για την κλιματική αλλαγή αλλά στερεί από το μέλλον αυτά τα πολύτιμα υλικά, που είναι οι βάσεις των πετροχημικών βιομηχανιών. Ενώ ο άνθρακας εκπέμπει 850 τόνους διοξείδιο του άνθρακα ανά 1 εκατομμύριο κιλοβατώρες, οι αντίστοιχοι αριθμοί για το πετρέλαιο είναι 750, για το φυσικό αέριο 500, για τα πυρηνικά καύσιμα 8,7 και για την υδροηλεκτρική ενέργεια μόνο 4. Από την άλλη μεριά οι εναλλακτικές και καθαρές μορφές ενέργειας (αιολική και ηλιακή) συμβάλουν μόνο στο 0,15% της παγκόσμιας παραγωγής ενέργειας.
Έτσι, σύμφωνα με τους υποστηρικτές της πυρηνικής ενέργειας, το μόνο πρακτικό υποκατάστατο των βλαβερών ορυκτών καυσίμων είναι η μη ρυπογόνα πυρηνική ενέργεια. Όμως, οι θιασώτες της πυρηνικής ενέργειας πίσω από το αόρατο της ραδιενέργειας αποκρύπτουν από την κοινωνία όλους τους κινδύνους και την αλήθεια.

Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες και σε ομαλή ακόμα λειτουργία εκπέμπουν ραδιενεργά αέρια που διαφεύγουν στην ατμόσφαιρα. Τα επίπεδα ραδιενέργειας της ατμόσφαιρας κοντά σε πυρηνικούς αντιδραστήρες ξεπερνούν τα καθορισμένα (πλασματικά και αμφισβητούμενα από τους ειδικούς) ανώτατα όρια. Ο πυρηνικός αντιδραστήρας (και οι βοηθητικές μονάδες που απαιτούνται για τη λειτουργία του) συμμετέχει σημαντικά στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και στη θερμική μόλυνση της ατμόσφαιρας γιατί από τη συνολική παραγόμενη ισχύ του αντιδραστήρα, το ένα τρίτο μετατρέπεται σε ηλεκτρικό ρεύμα και τα δύο τρίτα σε θερμότητα, που εκλύεται στο περιβάλλον (θερμική μόλυνση). Επίσης, υπάρχει η τεράστια χρήση ρυπογόνας ενέργειας για την εξόρυξη και τη μεταφορά του πυρηνικού καυσίμου. Όλα αυτά σε ομαλή λειτουργία ενώ σε περίπτωση ατυχήματος, όπως πια γνωρίζουμε, οι επιπτώσεις είναι ανυπολόγιστες και σε έκταση και σε διάρκεια.

Οι επιπτώσεις από τη ραδιενέργεια αργούν μερικές δεκαετίες να φανούν. Το ατύχημα του Τσερνομπίλ το 1986 είχε σημαντικές μακροπρόθεσμες συνέπειες. Οι μελέτες δείχνουν ότι δεκάδες χιλιάδες έχουν πεθάνει ως αποτέλεσμα της δηλητηρίασης τους από την ραδιενέργεια, πάνω από 300.000 έπρεπε να μετεγκατασταθούν σε άλλα μέρη, οι γεωργικές εκτάσεις μολύνθηκαν και τα επίπεδα των ασθενειών όπως ο καρκίνος του θυρεοειδούς αυξήθηκαν δραματικά. Επίσης, είναι λάθος να εκτιμά κανείς τον πυρηνικό κίνδυνο μόνο από τη λειτουργία του πυρηνικού του αντιδραστήρα. Ο πυρηνικός αντιδραστήρας είναι μόνο ένα κομμάτι της όλης εγκατάστασης. Η λειτουργία του απαιτεί και έναν αριθμό πρόσθετων πυρηνικών μονάδων (μονάδα εξόρυξης ουρανίου, καθαρισμού του ορυκτού και σύνθεσής του σε οξείδια του ουρανίου, εμπλουτισμού του, κατασκευής ράβδων καυσίμου, επεξεργασίας του καμένου πυρηνικού καυσίμου και προσωρινής φύλαξής του) που περιέχουν επί πλέον κινδύνους (όπως το ατύχημα σε μονάδα επεξεργασίας πυρηνικού καυσίμου στη Tokaimura της Ιαπωνίας).

Απόβλητα και όπλα

Το μεγαλύτερο και άλυτο πρόβλημα της πυρηνικής ενέργειας είναι η συσσώρευση των πυρηνικών αποβλήτων των αντιδραστήρων. Η ραδιενέργεια των χιλιάδων τόνων πυρηνικών αποβλήτων (έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής) είναι απίστευτα επικίνδυνη και η διαχείρισή τους είναι απίστευτα δαπανηρή σε σημείο που χώρες (π.χ. Βουλγαρία) που δεν διαθέτουν τους αναγκαίους πόρους να τα συσσωρεύουν στις δεξαμενές αποβλήτων των πυρηνικών τους σταθμών με ορατό τον κίνδυνο διαρροής. Παρ’ όλο που υπάρχουν διεθνείς συμβάσεις, όπως το Πρωτόκολλο της Βαρκελώνης, το μεγάλο κόστος διαχείρισης των πυρηνικών αποβλήτων έδωσε αφορμή για παράνομους τρόπους αντιμετώπισής τους, όπως η καταβύθισή τους σε θάλασσες με περίεργα ναυάγια ή η εναπόθεσή του σε χώρους χωρίς τα αναγκαία μέτρα ασφάλειας (πολλές χώρες του Τρίτου Κόσμου δέχονται να αποθηκεύουν πυρηνικά απόβλητα, στο πλαίσιο των οικονομικών αναγκών τους, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η απειλούμενη υγεία των ανθρώπων και η προστασία του περιβάλλοντος). Στη χρήση της πυρηνικής ενέργειας περισσότερο στοιχίζει η σωστή διαχείριση ενός κιλού πυρηνικού αποβλήτου από την αγορά ενός κιλού φρέσκου καυσίμου ουρανίου.
Κάθε πυρηνικός αντιδραστήρας έχει περιορισμένο χρόνο λειτουργίας τα 30 χρόνια. Μετά απ' αυτό το διάστημα, αντικειμενικά απαγορεύεται να λειτουργεί λόγω υπερβολικής ραδιενεργού ακτινοβολίας που ουσιαστικά τον μετατρέπει σε πυρηνικό απόβλητο. Επιβάλλεται να σταματήσει, να διαλυθεί και να γίνει πυρηνικό απόβλητο. Το κόστος διάλυσης ανά 1.000 MW ισχύος εκτιμάται σε 300 εκ. έως 2 δισ. δολάρια. Σήμερα, από τους περίπου 441 πυρηνικούς αντιδραστήρες οι μισοί θα φτάσουν στο γήρας τους σε 5-6 χρόνια και το πρόβλημα της διάλυσής τους θα διογκωθεί ακόμη περισσότερο λόγω αδυναμίας αποτελεσματικής λύσης.
Το επιχείρημα για το «μοντέλο» της Γαλλίας, η οποία στηρίζεται πάνω από 75% στην πυρηνική ενέργεια, σαν παράδειγμα ασφαλούς χρήσης της, κάθε άλλο παρά θετικό είναι γιατί από το 1967 έχουν γίνει 20 πυρηνικά ατυχήματα που και θανατηφόρα ήταν και ραδιενεργές μολύνσεις έδωσαν. Μέσα στην επόμενη δεκαετία η Γαλλία, θα είναι αναγκασμένη να σφραγίσει τους παλαιούς ακτινοβολούντες πυρηνικούς αντιδραστήρες και θα γίνει ένα «μοντέλο» πυρηνικών αποβλήτων αυτή τη φορά.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε και τα πυρηνικά όπλα. Η λειτουργία ενός αντιδραστήρα προϋποθέτει μονάδα εμπλουτισμού. Αυτή παράγει σαν παραπροϊόν το γνωστό (από τους πολέμους σε Ιράκ, Αφγανιστάν και Γιουγκοσλαβία) απεμπλουτισμένο ουράνιο, την πρώτη ύλη κατασκευής ραδιενεργών όπλων. Μια άλλη, στρατιωτικού ενδιαφέροντος μονάδα, είναι η μονάδα επεξεργασίας του καμένου πυρηνικού καυσίμου, από το οποίο ανακτάται ποσότητα πλουτωνίου που έχει παραχθεί μέσα στον αντιδραστήρα κατά τη λειτουργία του. Το πλουτώνιο αυτό με ειδική επεξεργασία μπορεί να αποτελέσει την πρώτη πυρηνική ύλη κατασκευής πυρηνικού όπλου.
Θα πρέπει να είμαστε σταθερά προσηλωμένοι στην άρνηση μας στη χρήση της πυρηνικής ενέργειας.
Τα άμεσα αιτήματα μας πρέπει να είναι τρία:
1. Να σταματήσει η λειτουργία των ήδη υπαρχόντων πυρηνικών σταθμών και η κατασκευή νέων. Η κατάργηση των αντιδραστήρων δεν συνεπάγεται κανένα επιστημονικό κόστος. Το μέγιστο της ωφέλειας που μπορεί να έχει μια κοινωνία από τη ραδιενέργεια, βρίσκεται στη διαγνωστική και θεραπευτική ιατρική, στην εγκληματολογία, στη συντήρηση έργων τέχνης, στη γεωργία, στη βιομηχανία, στον προσδιορισμό της ηλικίας αρχαίων ευρημάτων και στις «φωτογραφήσεις» τειχών με νετρόνια χωρίς την καταστροφή μορίων ύλης.
2. Με την απειλή της αλλαγής του κλίματος να μεγαλώνει, η λύση είναι η αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και της ενεργειακής απόδοσης σε τεράστια κλίμακα καθώς και ο περιορισμός της ενεργειακής σπατάλης. Τα λόμπυ της πυρηνικής ενέργειας και του πετρελαίου μπλοκάρουν την ανάπτυξη της χρήσης των ΑΠΕ. Υπάρχουν μελέτες, που έχουν μείνει στα συρτάρια, που αποδεικνύουν ότι με κατάλληλες επενδύσεις και τεχνογνωσία και αξιοποιώντας το περιβάλλον κάθε περιοχής οι ΑΠΕ μπορούν να καλύψουν τεράστιο ποσοστό των ενεργειακών μας αναγκών και ταυτόχρονα να δημιουργήσουν εκατοντάδες χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας. Με την ίδια λογική δεν προωθούνται λύσεις όπως η χρήση μηχανών μη εσωτερικής καύσης ή η κατασκευή μη ενεργοβόρων οικημάτων σε μαζική κλίμακα. Σήμερα παράγεται πολύ «χαμένη» ενέργεια. Μόνο το ένα πέμπτο της παραγόμενης ενέργειας φτάνει στον «καταναλωτή».
3. Να πούμε όχι σε οποιαδήποτε πολιτική ιδιωτικοποίησης της παραγωγής και εκμετάλλευσης της ενέργειας. Η παραγωγή και η εκμετάλλευση της ενέργειας πρέπει να είναι δημόσιο αγαθό που θα λαμβάνει υπ’ όψη τις ανάγκες του κόσμου και την προστασία του περιβάλλοντος και όχι τα κέρδη των πολυεθνικών.
Σε μία σοσιαλιστική κοινωνία το ζήτημα της ενέργειας θα είναι κρίσιμο για την ανάπτυξη της. Σε μία τέτοια κοινωνία με εργατικό έλεγχο, ο έλεγχος των ενεργειακών πόρων θα πηγαίνει μαζί με τον ορθολογικό σχεδιασμό των μονάδων παραγωγής και των μονάδων υποδοχής της ενέργειας. Χρειαζόμαστε πολλές μικρές μονάδες παραγωγής ενέργειας με χρήση των ΑΠΕ σε κοντινές αποστάσεις από τις πόλεις και τα χωριά. Χρειαζόμαστε μία ορθολογική χρήση της ενέργειας που να καλύπτει τις πραγματικές ανάγκες της κάθε περιοχής. Χρειαζόμαστε σπίτια και μηχανές που να μην καταναλώνουν πολύ ενέργεια. Όλα αυτά δεν είναι στη φαντασία μας. Ήδη μπορούν να εφαρμοσθούν άμεσα. Ο λόγος που δεν εφαρμόζονται είναι γιατί στον καπιταλισμό κυριαρχεί το κέρδος πάνω στη λογική, το περιβάλλον, τη ζωή και τις ανάγκες μας. Ας αναποδογυρίσουμε τις προτεραιότητες.